 |
| Η μητέρα του Δαρείου Σισύγαμβρις θρηνεί για το θάνατο του Αλεξάνδρου και πεθαίνει από πόνο και μεγάλη θλίψη!.. |
Ποιος ήταν – αλήθεια – ο πραγματικός θάνατος του θρυλικού Στρατηλάτου σύμφωνα με τις νεότερες ιστορικές έρευνες; Και μόνον οι τόσες αναφορές του Αρριανού, αλλά και ο σκεπτικισμός ορισμένων συγγραφέων και ιστορικών, προβληματίζουν κάθε καλόπιστο αναγνώστη!…
ΧΩΡΙΣ αμφιβολία περί του Αλεξάνδρου, υιού του Φιλίππου και της Ολυμπιάδας, βασιλέως της Μακεδονίας και όλων των Ελλήνων, όπως ο ίδιος ισχυρίζετο,1 έχουν γραφτεί πολλά. Τόσα, όσα, ίσως, για την ίδια την Βίβλο του Θεού, χωρίς μ’ αυτό να θέλουμε την εξομοίωση των δύο αυτών μεγεθών, αφού ο Μ. Αλέξανδρος υπήρξε, δια των ενεργειών του, πρόδρομος του Χριστιανισμού!…2
Ποιό ήταν, όμως, το πραγματικό τέλος ενός ανθρώπου που έφτιαξε μία αυτοκρατορία από την Ελλάδα μέχρι τον Ινδικό Καύκασο και την Κίνα3 ή από την Ευρώπη μέχρι την Αφρική;
Ας διαβάσουμε, λοιπόν, τον Αρριανό, ο οποίος, μέσα στο έργο του «Ανάβασις Αλεξάνδρου», μεταξύ άλλων γράφει και τα εξής:
ΧΩΡΙΣ αμφιβολία περί του Αλεξάνδρου, υιού του Φιλίππου και της Ολυμπιάδας, βασιλέως της Μακεδονίας και όλων των Ελλήνων, όπως ο ίδιος ισχυρίζετο,1 έχουν γραφτεί πολλά. Τόσα, όσα, ίσως, για την ίδια την Βίβλο του Θεού, χωρίς μ’ αυτό να θέλουμε την εξομοίωση των δύο αυτών μεγεθών, αφού ο Μ. Αλέξανδρος υπήρξε, δια των ενεργειών του, πρόδρομος του Χριστιανισμού!…2
Ποιό ήταν, όμως, το πραγματικό τέλος ενός ανθρώπου που έφτιαξε μία αυτοκρατορία από την Ελλάδα μέχρι τον Ινδικό Καύκασο και την Κίνα3 ή από την Ευρώπη μέχρι την Αφρική;
Ας διαβάσουμε, λοιπόν, τον Αρριανό, ο οποίος, μέσα στο έργο του «Ανάβασις Αλεξάνδρου», μεταξύ άλλων γράφει και τα εξής:
«Αλλά και του Αλεξάνδρου το τέλος τώρα πλέον επλησίαζε και ένα τέτοιο σημείον, λέγει ο Αριστόβουλος,4 εφάνη περί του μέλλοντος κακού· διεμοίραζεν ο ίδιος ο Αλέξανδρος εις τας τάξεις των Μακεδόνων κατά λόχους το στράτευμα, που ήλθε από την Περσία με τον Πευκέσταν και από την θάλασσαν με τον Φιλόξενον και τον Μένανδρον· επειδή δε εδίψασεν , απεσύρθη από το κάθισμά του αφήσας κενόν τον βασιλικόν θρόνον. Υπήρχαν δε και από τα δύο τα μέρη κλίναι με ασημένια πόδια, εις τας οποίας εκάθοντο οι πέριξ αυτού εταίροι. Ένας λοιπόν από τους ποταπούς ανθρώπους, για ωρισμένους δε από εκείνους που εφρουρούσαν χωρίς δεσμά, αφού είδε τον θρόνον κενόν και τας κλίνας, και τους ευνούχους να στέκωνται γύρω από τον θρόνο, επειδή και οι εταίροι εσηκώθησαν συγχρόνως με τον βασιλέα, όταν απεμακρύνετο, αφού επέρασε δια μέσου των ευνούχων, ανέβη εις τον θρόνον και εκάθισεν εις αυτόν. Οι ευνούχοι δεν τον εσήκωσαν από τον θρόνον σύμφωνα με κάποιο περσικό έθιμο. Αλλ’ αφού εξέσχισαν τα ιμάτιά των, εκτυπούσαν και τα στήθη και τα πρόσωπά των ωσάν να επρόκειτο για μεγάλο κακό. Όταν έμαθε αυτά ο Αλέξανδρος, επρόσταζε να βασανίσουν με στρέβλωσιν τον καθίσαντα εις τον θρόνον, επειδή ήθελε να μάθη μήπως ετόλμησε να κάμη τούτο από κάποιαν επιβουλήν, προμελετημένην. Εκείνος τίποτε άλλο δεν ωμολόγησε παρά μόνον ότι έτσι του ήλθεν εις τον νουν να κάμη κατά δε την εξήγησιν των μάντεων δια κανένα καλό πράγμα δεν έγινε αυτό…»5
Ερώτημα πρώτον: Ποιός ήταν αυτός ο ποταπός άνθρωπος, που ο ίδιος ο Μ. Αλέξανδρος υποψιάσθηκε για προμελετημένη επιβουλή στη Βαβυλώνα;6
Συνεχίζουμε:
«Επέρασαν ολίγες ημέρες ύστερα από τούτο, και αφού ο Αλέξανδρος έκαμε τας συνήθεις θυσίας εις τους θεούς δια να τρέψουν το πράγμα εις ευτυχή έκβασιν,7 και μερικάς άλλας (θυσίας) προφητευομένας από τους μάντεις, έτρωγεν εις συμπόσια μαζί με τους φίλους του και έπινε μέχρι βαθείας νυκτός κάθε ημέρα. Λέγεται δε ότι έδωσε και εις το στράτευμα σφάγια δια θυσίαν και οίνον κατά λόχους και κατά εκατοντάδας. Μερικοί δε έγραψαν ότι αυτός μεν ήθελε να αποχωρήση από το συμπόσιον εις τον κοιτώνα του, αλλά συναντήσας αυτόν ο Μήδιος, ο πλέον έμπιστος από τους εταίρους κατ’ εκείνην την εποχήν, τον παρεκάλεσε να υπάγουν εις την οικίαν του δια να διασκεδάσουν, διότι η διασκέδασις αυτή θα του εφαίνετο πολύ ευχάριστη.» 8
Η διασκέδαση αυτή σ’ έναν κώμον (κώμη), ένα φαιδρό εορτάσιμο συμπόσιο, τελούμενο συνήθως υπό νέων παρακολουθούμενο υπό μουσικών ασμάτων και βακχικών χορών, εγένετο υπό του Μηδίου, ενός πιστού φίλου του Αλεξάνδρου από την Λάρισα. Και είναι ν’ απορεί κανείς πώς ένας Αλέξανδρος δέχθηκε να παρευρεθεί σε μία τέτοια ποταπή διασκέδαση της Βαβυλώνος!…
Αλλά, ας συνεχίσουμε:
«Και αι βασιλικαί εφημερίδες9 τα εξής λέγουν: ότι δηλαδή έπινε εις το σπίτι του Μηδίου, διασκεδάζων· και έτρωγεν εις του Μηδίου και πάλιν έπινεν επί πολύ διάστημα της νυκτός· όταν δε απεμακρύνθη από το φαγοπότι ελούσθη· και αφού ελούσθη, έφαγε πολύ ολίγον και εκοιμήθη αυτού, διότι πλέον είχε ολίγον πυρετόν. Όταν δε διεκομίσθη απ’ εκεί επάνω εις κλίνην έξω εις τους ναούς, εθυσίασεν αυτού σύμφωνα με την καθημερινήν του συνήθειαν10, και αφού έβαλε επάνω εις τον βωμόν τα σφάγια, εκοιμήθη εις το διαμέρισμα των ανδρών έως ότου εσκοτείνιασε. Εν τω μεταξύ έδιδε διαταγάς εις τους διοικητάς του να ετοιμασθούν δια την πορείαν και τον πλουν, εις εκείνους μεν που θα επήγαιναν δια ξηράς να προετοιμασθούν να ξεκινήσουν την τετάρτην ημέραν, εις εκείνους δε που θα έπλεαν μαζί με αυτόν να εκπλεύσουν την πέμπτην ημέραν. Από εκεί μετεφέρθη επάνω εις την κλίνην προς τον ποταμόν, και επιβιβασθείς εις πλοίον διέπλευσε πέραν του ποταμού εις τον βασιλικόν κήπον, και εκεί, αφού πάλιν ελούσθη, ανεπαύετο. Την επομένην ημέραν πάλιν ελούσθη και προσέφερε τας συνηθισμένας θυσίας· αφού δε εισήλθεν εις την θολωτήν αίθουσαν, κατεκλίθη και συνωμιλούσε με τον Μήδιον· παρήγγειλε δε και εις τους διοικητάς του στρατού να υπάγουν προς αυτόν από το πρωΐ. Αφού έκαμε αυτά, έφαγεν ολίγον· όταν δε μετεφέρθη πάλιν εις το θολωτόν δωμάτιον, είχε πάλιν αδιάκοπον πυρετόν καθ’ όλην την νύκτα· την δε επομένην ελούσθη, και κατόπιν εθυσίασε. Έδωκε δε παραγγελίας εις τον Νέαρχον και εις τους άλλους διοικητάς πώς να βγουν εις τα ανοικτά τα πλοία κατά την τρίτην ημέραν. Την επομένην μετεφέρθη εις την οικίαν η οποία ήτο πλησίον εις την δεξαμενήν του κολυμβήματος, και έκαμε την ωρισμένην θυσίαν. Αν και ήτο δε πάρα πολύ άσχημα, εν τούτοις εκάλεσε μέσα τους κυριωτέρους διοικητάς και έδινε πάλιν εις αυτούς διαταγάς δια τον πλουν. Την επομένην επίσης, αν και ευρίσκετο πλέον εις κακήν κατάστασιν, μ’ όλον τούτο έκαμε την τακτικήν θυσίαν.12 Παρήγγειλε δε οι μεν στρατηγοί να μένουν εις την αυλήν, οι δε χιλίαρχοι και οι πεντακοσίαρχοι έξω, προ των θυρών. Επειδή δε πλέον ευρίσκετο εις κακήν κατάστασιν μετεφέρθη από τον κήπον εις τα ανάκτορα, και όταν εισήλθον οι διοικηταί τους εγνώρισε μεν, δεν ημπορούσε όμως να ομιλήση πλέον καθόλου, αλλ’ έμενεν άφωνος· την νύκτα είχε σφοδρόν πυρετόν, επίσης δε και την ημέραν και την άλλην νύκτα και την άλλην ημέραν».13
ΕΓΕΙΡΕ Ο ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ!..
«Αυτά έχουν γραφή εις τας βασιλικάς εφημερίδας και προς τούτοις, ότι οι στρατιώται επόθησαν να τον ιδούν, άλλοι μεν δια να τον προλάβουν ζωντανόν ακόμη· άλλοι δε, επειδή εκυκλοφορούσαν ειδήσεις, ότι είχεν αποθάνει, συνεπέραιναν ότι απέκρυβαν τον θάνατόν του οι σωματοφύλακες, καθώς εγώ τουλάχιστον νομίζω· οι περισσότεροι από λύπην και πόθον προς τον βασιλέα παρεβίασαν την είσοδον και εμπήκαν δια να ιδούν τον Αλέξανδρον…»14
Ερώτημα: Όταν τόσοι άνθρωποι (οι περισσότεροι!!) παραβιάζουν την είσοδο για να δουν τον Αλέξανδρον, μπορεί κανείς να εγγυηθεί τις – ενδεχόμενες – άσχημες ή κακές διαθέσεις ορισμένων δήθεν φίλων του Βασιλέως;
Εν πάση περιπτώσει, συνεχίζουμε:
«… Εκείνος, λέγουν ότι ήτο άφωνος, όταν επερνούσαν οι στρατιώται από εμπρός του· τους εχαιρετούσε δε όλους με δυσκολίαν σηκώνων την κεφαλήν του και κάμνων κάποιο νεύμα με τους οφθαλμούς του.
Αι βασιλικαί εφημερίδες λέγουν ότι αφού εκοιμήθησαν μέσα εις τον ναόν του θεού Σεράπιδος15 ο Πείθων, ο Άτταλος, ο Δημοφών και ο Πευκέστας, προσέτι δε και ο Κλεομένης και ο Μενίδας και ο Σέλευκος, ηρώτησαν τον θεόν ύστερα απ’ αυτό, εάν ήτο προτιμότερον και συμφερώτερον δια τον Αλέξανδρον να διακομισθή εις τον ναόν του θεού και να γίνη ικέτης αυτού, δια να θεραπευθή από τον θεόν· και ότι έγινε κάποια υπόδειξις από τον θεό να μη μετακομισθή εις το ιερόν, αλλ’ αν μείνη αυτού που ήτο, θα ήτο καλύτερα δι’ αυτόν…»16
Αι βασιλικαί εφημερίδες λέγουν ότι αφού εκοιμήθησαν μέσα εις τον ναόν του θεού Σεράπιδος15 ο Πείθων, ο Άτταλος, ο Δημοφών και ο Πευκέστας, προσέτι δε και ο Κλεομένης και ο Μενίδας και ο Σέλευκος, ηρώτησαν τον θεόν ύστερα απ’ αυτό, εάν ήτο προτιμότερον και συμφερώτερον δια τον Αλέξανδρον να διακομισθή εις τον ναόν του θεού και να γίνη ικέτης αυτού, δια να θεραπευθή από τον θεόν· και ότι έγινε κάποια υπόδειξις από τον θεό να μη μετακομισθή εις το ιερόν, αλλ’ αν μείνη αυτού που ήτο, θα ήτο καλύτερα δι’ αυτόν…»16
Ερώτημα: Πολύ περίεργη δεν ήταν η .. υπόδειξη του θεού, να μείνει ο Αλέξανδρος εκεί που αντί για την υγεία του βρήκε τον θάνατον»;
Συνεχίζουμε, όμως, αφού, όπως γράφει ο Αρριανός:
Συνεχίζουμε, όμως, αφού, όπως γράφει ο Αρριανός:
«Και ότι αυτά του τα ανήγγειλαν οι εταίροι, και ο Αλέξανδρος μετ’ ολίγον απέθανε ωσάν να ήτο τούτο πλέον το καλύτερον. Όχι διαφορετικά δε από αυτά έχουν γράψει και ο Πτολεμαίος17 και ο Αριστόβουλος. Ούτοι έγραψαν, ότι τον ηρώτησαν οι εταίροι, εις ποίον αφήνει την βασιλείαν· εκείνος δε απεκρίθη «εις τον πλέον δυνατώτερον». Αντέγραψαν δε ακόμη και τούτο, ότι επρόσθεσεν εις την ρήσιν αυτήν, ότι βλέπει ότι μεγάλοι επιτάφιοι αγώνες θα γίνουν δι’ αυτό.»18
ΠΕΘΑΝΕ Ή ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΘΗΚΕ Ο Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ;
Δεν θα ρίξουμε κι εμείς νερό στο μύλο της αβεβαιότητας ή της αμφισβήτησης του θανάτου του θρυλικού βασιλιά, αλλά πώς είναι δυνατόν να επαναπαυθούμε στην είδηση ενός φυσιολογικού θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου όταν ο ίδιος ο Αρριανός γράφει:
«Γνωρίζω δε ότι και πολλά άλλα έχουν γραφή19 περί του θανάτου του Αλεξάνδρου, και ότι εστάλη δηλητήριο δια τον Αλέξανδρον από τον Αντίπατρον, και ότι απ’ αυτό (το δηλητήριον) απέθανε· και ότι το μεν δηλητήριον το επρομήθευσεν εις τον Αντίπατρον ο Αριστοτέλης, επειδή εφοβείτο τον Αλέξανδρον ένεκα του Καλλισθένους,20 το έφερε δε ο Κάσσανδρος ο υιός του Αντιπάτρου· άλλοι δε έγραψαν και τούτο, ότι το έφερε μέσα εις όνυχα ημιόνου. Ότι, το έδωκε δε εις τον Αλέξανδρον ο Ιόλλας, ο νεώτερος αδελφός του Κασσάνδρου, οινοχόος του βασιλέως, τον οποίον ο Αλέξανδρος είχε δυσαρεστήσει εις κάτι ολίγον πρωτύτερα από τον θάνατόν του. Άλλοι λέγουν ότι και ο Μήδιος έλαβε μέρος εις αυτήν την πράξιν, επειδή ήτο εραστής του Ιόλλα· διότι και αυτός ήτο που υπήρξεν ο εισηγητής εις τον Αλέξανδρον της ιδέας του γλεντιού· και ότι άμα έπιε το ποτήριον του παρουσιάσθη η σφοδρός πόνος και εξ αιτίας του πόνου αυτού απεχώρησεν από την διασκέδασιν. Κάποιος άλλος δεν εντράπηκε να γράψη ότι ο Αλέξανδρος επειδή αντελήφθη ότι δεν ήτο δυνατόν να ζήση, επήγε να ριφθή εις τον Ευφράτην ποταμόν, δια να αφήση αφού εξαφανισθή από τα μάτια των ανθρώπων, εις τους μεταγενεστέρους περισσότερον πιστευτήν την φήμην ότι από θεόν εγεννήθη και προς τους θεούς ανεχώρησε πάλιν. Δεν διέφυγε όμως την προσοχήν της γυναικός του, της Ρωξάνης, όταν προσπαθούσε να εξέλθη κρυφά, αλλ’ επειδή ημποδίζετο απ’ αυτήν, είπε με αναστεναγμούς ότι του εφθόνησε την αιωνίαν δόξαν του, διότι με αυτόν τον τρόπον θα είχε γίνει θεός. Και αυτά ας αναγραφούν από εμέ, μάλλον ως λεγόμενα παρά ως πιστευτά προς εξιστόρησιν, μόνον δια να μη θεωρηθώ ότι τα αγνοώ!..»21
Όπως διαπιστώνουν (και με μεγάλη έκπληξη, θαρρώ) οι αναγνώστες, σχεδόν τα πάντα έχουν διερευνηθεί σχετικώς με τον φυσιολογικό ή μη θάνατον του Μ. Αλεξάνδρου, στην πόλη της Βαβυλώνας, χωρίς να ερευνήσουν το ενδεχόμενο αυτού του θανάτου από τους ίδιους τους Βαβυλωνίους ή κάποιους φίλους εξ αυτών. Και το πρόβλημα πλέον για τον αυριανό ερευνητή, εστιάζεται ακριβώς εκεί. Αν πράγματι πέθανε από φυσιολογικό θάνατο ή αν τον δηλητηρίασαν ορισμένοι μέσα στην βασιλική σκηνή του!..
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:1 Είναι γνωστό, ότι ο Αλέξανδρος, μετά την νίκη του στο Γρανικό ποταμό έστειλε ως λάφυρα πολέμου, 300 περσικές πανοπλίες στον ναό της Παρθένου Αθηνάς στην Αθήνα με την επιγραφή: «Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων από των βαρβάρων των την Ασίαν κατοικούντων» (Αρρ. 1, 16, 7).
2 Χρήστου Π. Ζαλοκώστα: «Μέγας Αλέξανδρος: «Ο πρόδρομος του Ιησού», Βιβλιοπωλείον της «Εστίας».
3 Γερμανοί και Ιάπωνες αρχαιολόγοι ανακάλυψαν στην περιοχή Γιουνάν (= Ιωνία) της Κίνας, τάφους τους οποίους απέδιδαν σε στρατιώτες του Μ. Αλεξάνδρου!… (Ίδε τηλεοπτική εκπομπή: «Το Ντοκουμέντο της Εβδομάδος» με τον Άγγελο Σακκέτο, στον δίαυλο «Τηλετώρα» της 10ης Μαρτίου 1993.
4 Αριστόβουλος, υιός του Αριστοβούλου, εκ Κασσάνδρας, της Χαλκιδικής, συνεξεστράτευσε με τον Αλέξανδρον και συνέγραψε ιστορίαν των πολέμων αυτού, εκ της οποίας μόνον αποσπάσματα διασώθηκαν.
5 Αρριανός, «Ανάβασις Αλεξάνδρου», 24.
6 Ως γνωστόν η Βαβυλώνα ιδρύθηκε από την Σεμίραμιν ή κατ’ άλλους – από τον Ναβουχοδονόσορα και ευρίσκεται επί του Ευφράτου ποταμού. Εβραϊστί καλείται Βαβέλ εξυμνηθείσα υπό πολλών Εβραίων προφητών, ενώ η ακολασία των κατοίκων της είχε φθάσει κάποτε στο απόγειό της μέχρι που ήρθε η καταστροφή της!
7 Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης λέγει: εις τους αποτροπαίους (τους αποδιώκοντας τα κακά θεούς).
8 Αρρ. Αν. Αλεξ., 24.
9 Αι βασίλειοι εφημερίδες, που εξέδιδε ο Ευμένης περιείχον κυρίως τις καθημερινές πράξεις του Αλεξάνδρου πολεμικά ή άλλα γεγονότα.
10 Άλλο ένα δείγμα του υψηλού θρησκευτικού συναισθήματος που κατείχε τον Μ. Αλέξανδρον!
11 Ακόμη και εις αυτήν την δύσκολη στιγμήν η μεγάλη αυτή στρατιωτική και πολιτική διάνοια εξακολουθούσε να δίδει διαταγές για τον χρόνο της εκκινήσεως του στρατού και του στόλου!
12 Άλλο ένα μεγάλο δείγμα της ευσεβείας του.
13 Αρριαν. Αν. Αλεξ., 25.
14 Αρριαν. Αν. Αλεξ., 26, 10.
15 Σέραπις ή Σάραπις: Αιγύπτιος θεός του οποίου ιερόν υπήρχε και εις την Βαβυλώνα.
16 Αρριαν. Αν. Αλεξ., 26, 2.
17 Πτολεμαίος, υιός του Λάγου, εκ της Εορδαίας, αρχαίας χώρας της Μακεδονίας, στρατηγός και πιστός φίλος του Αλεξάνδρου με τον οποίον εξεστράτευσε εις την Ασίαν. Μετά τον θάνατον του Αλεξάνδρου έγινε βασιλεύς της Αιγύπτου και συνέγραψε απομνημονεύματα του Αλεξάνδρου, εκ των οποίων μόνον αποσπάσματα διεσώθησαν. Ο Αρριανός θεωρεί τον Πτολεμαίον ως μία των αξιοπίστων πηγών του.
18 Αρριαν. Αν. Αλεξ., 26, 3.
19 Αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης τι πληροφορίες θα είχαμε εάν γνωρίζαμε τι έγραφαν οι αρχαίοι ιστορικοί δια τον θάνατον του Μ. Αλεξάνδρου!..
20 Ο Καλλισθένης ήτο μαθητής του Αριστοτέλους και ανεψιός αυτού προς μητρός.
21 Αρριαν. Αν. Αλεξ., 27.
2 Χρήστου Π. Ζαλοκώστα: «Μέγας Αλέξανδρος: «Ο πρόδρομος του Ιησού», Βιβλιοπωλείον της «Εστίας».
3 Γερμανοί και Ιάπωνες αρχαιολόγοι ανακάλυψαν στην περιοχή Γιουνάν (= Ιωνία) της Κίνας, τάφους τους οποίους απέδιδαν σε στρατιώτες του Μ. Αλεξάνδρου!… (Ίδε τηλεοπτική εκπομπή: «Το Ντοκουμέντο της Εβδομάδος» με τον Άγγελο Σακκέτο, στον δίαυλο «Τηλετώρα» της 10ης Μαρτίου 1993.
4 Αριστόβουλος, υιός του Αριστοβούλου, εκ Κασσάνδρας, της Χαλκιδικής, συνεξεστράτευσε με τον Αλέξανδρον και συνέγραψε ιστορίαν των πολέμων αυτού, εκ της οποίας μόνον αποσπάσματα διασώθηκαν.
5 Αρριανός, «Ανάβασις Αλεξάνδρου», 24.
6 Ως γνωστόν η Βαβυλώνα ιδρύθηκε από την Σεμίραμιν ή κατ’ άλλους – από τον Ναβουχοδονόσορα και ευρίσκεται επί του Ευφράτου ποταμού. Εβραϊστί καλείται Βαβέλ εξυμνηθείσα υπό πολλών Εβραίων προφητών, ενώ η ακολασία των κατοίκων της είχε φθάσει κάποτε στο απόγειό της μέχρι που ήρθε η καταστροφή της!
7 Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης λέγει: εις τους αποτροπαίους (τους αποδιώκοντας τα κακά θεούς).
8 Αρρ. Αν. Αλεξ., 24.
9 Αι βασίλειοι εφημερίδες, που εξέδιδε ο Ευμένης περιείχον κυρίως τις καθημερινές πράξεις του Αλεξάνδρου πολεμικά ή άλλα γεγονότα.
10 Άλλο ένα δείγμα του υψηλού θρησκευτικού συναισθήματος που κατείχε τον Μ. Αλέξανδρον!
11 Ακόμη και εις αυτήν την δύσκολη στιγμήν η μεγάλη αυτή στρατιωτική και πολιτική διάνοια εξακολουθούσε να δίδει διαταγές για τον χρόνο της εκκινήσεως του στρατού και του στόλου!
12 Άλλο ένα μεγάλο δείγμα της ευσεβείας του.
13 Αρριαν. Αν. Αλεξ., 25.
14 Αρριαν. Αν. Αλεξ., 26, 10.
15 Σέραπις ή Σάραπις: Αιγύπτιος θεός του οποίου ιερόν υπήρχε και εις την Βαβυλώνα.
16 Αρριαν. Αν. Αλεξ., 26, 2.
17 Πτολεμαίος, υιός του Λάγου, εκ της Εορδαίας, αρχαίας χώρας της Μακεδονίας, στρατηγός και πιστός φίλος του Αλεξάνδρου με τον οποίον εξεστράτευσε εις την Ασίαν. Μετά τον θάνατον του Αλεξάνδρου έγινε βασιλεύς της Αιγύπτου και συνέγραψε απομνημονεύματα του Αλεξάνδρου, εκ των οποίων μόνον αποσπάσματα διεσώθησαν. Ο Αρριανός θεωρεί τον Πτολεμαίον ως μία των αξιοπίστων πηγών του.
18 Αρριαν. Αν. Αλεξ., 26, 3.
19 Αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης τι πληροφορίες θα είχαμε εάν γνωρίζαμε τι έγραφαν οι αρχαίοι ιστορικοί δια τον θάνατον του Μ. Αλεξάνδρου!..
20 Ο Καλλισθένης ήτο μαθητής του Αριστοτέλους και ανεψιός αυτού προς μητρός.
21 Αρριαν. Αν. Αλεξ., 27.