Στις 30 Ιανουαρίου, η Εκκλησία τιμά, τους τρείς Ιεράρχες από κοινού: τον Άγιο Βασίλειο τον Μέγα, τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο. Πέρα από τις ξεχωριστές τους γιορτές, η κοινή εορτή θεσπίστηκε τον 12ο αιώνα.Ο βυζαντινός λόγιος Ιωάννης Μαυρόπους είχε ισχυριστεί ότι οι τρεις Ιεράρχες με τη ρητορική τους δεινότητα και έχοντας φυσικά τη χάρη του Θεού έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πραγματική διάδοση του Χριστιανισμού στον κόσμο γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ των ανθρώπων της εποχής τους. Κάτι που δεν είχε ολοκληρωθεί στα προηγούμενα στάδια της διάδοσης του Ευαγγελίου και της ιεραποστολής, είχε επιτευχθεί με τους τρεις Ιεράρχες.
Οι διωγμοί των Χριστιανών από το ρωμαϊκό κράτος και η πάλη της Εκκλησίας με τις αιρέσεις που είχαν προηγηθεί στους αιώνες της εξάπλωσης του Χριστιανισμού προέβαλαν την ανάγκη της κωδικοποίησης και της επεξήγησης της δογματικής διδασκαλίας της Εκκλησίας που είχε αρχίσει να γίνεται συστηματικά στις αρχές του 4ου αιώνα. Είναι ο αιώνας που ζουν οι τρείς Ιεράρχες. Η μόρφωσή τους και η παιδεία τους σε συνδυασμό με τα γνήσια βιώματα της πίστης ήταν τα απαραίτητα στοιχεία για τη στήριξη της Εκκλησίας σ' αυτή την κρίσιμη φάση της ιστορίας της.
Το έργο και η προσφορά τους
Κατά την Τουρκοκρατία η γιορτή των Τριών Ιεραρχών, καθιερώθηκε ως μέρα των Ελληνικών γραμμάτων και της παιδείας αναγνωρίζοντας έτσι ένα μεγάλο επίτευγμα τους, τον συγκερασμό της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και της φιλοσοφίας, με τη χριστιανική πίστη.
Μελετώντας προσεκτικά την πορεία και τη δράση των τριών Ιεραρχών στον κόσμο, αλλά και το ογκώδες τους έργο διαπιστώνουμε ότι πράγματι η εποχή τους υπήρξε καθοριστική για την μετέπειτα πορεία του Χριστιανισμού. Διατυπώνουν και θεμελιώνουν καθοριστικά την θεολογική επιστήμη, τη διδασκαλία της Εκκλησίας για όλους τους μετέπειτα αιώνες.
Ποιοί ήταν οι 3 Ιεράρχες
O Μέγας Βασίλειος είχε σπουδάσει φιλοσοφία, ιατρική, αστρονομία, νομικές επιστήμες, μουσική. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος ήταν βαθύς γνώστης της ιουδαϊκής και της ελληνικής γραμματείας, κάτοχος και των δύο κόσμων και ως άριστος ρήτορας και συγγραφέας γράφει τα πλέον διαχρονικά και άριστα συγγράμματα. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος είναι ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές και λογοτέχνες όχι μόνο της Εκκλησίας, αλλά και όλων των εποχών.
Και οι τρείς είναι γόνοι του ανατολικού Χριστιανισμού: Από τη Συρία ο άγιος Ιωάννης (όπου οι μαθητές του Χριστού πήραν πρώτη φορά την ονομασία Χριστιανοί) και από την Καππαδοκία ο Βασίλειος και ο Γρηγόριος που ταυτίζονται με την γνήσια πατερική σκέψη. Από την Καππαδοκία όπου δημιουργήθηκε η πατερική σκέψη των τριών Καππαδοκών πατέρων του Βασιλείου του Γρηγόριου αλλά και του αδελφού του Μεγάλου Βασιλείου Γρηγόριου Νύσσης.
Η προσφορά τους στον Χριστιανισμό
Αυτοί λοιπόν πέτυχαν πρώτοι να απεγκλωβίζουν το Χριστιανισμό από τα στενά όρια της ενορίας, της εκκλησιαστικής παροικίας. Μετά τους διωγμούς των πρώτων αιώνων ενώθηκαν δύο κόσμοι που ήταν διαμετρικά αντίθετοι. Η διωκόμενη επί 350 περίπου χρόνια εκκλησία αγκαλιάζει τώρα όλους τους ανθρώπους.
Ο Μέγας Βασίλειος ξεκινώντας από την Καινή Διαθήκη θέτει τις βάσεις, αναπτύσσει και κωδικοποιεί, το τριαδικό δόγμα που ήδη βρίσκεται στη διδασκαλία του Συμβόλου της πίστεως της Νίκαιας του 325 και που ολοκληρώθηκε μετά το θάνατο του Βασιλείου στην Κωνσταντινούπολη το 381, έτσι όπως το έχουμε και το διαβάζουμε σήμερα.
Οι τρείς Ιεράρχες έκαναν το Χριστιανισμό παγκόσμια πίστη που συνδιαλέγεται με τον κόσμο, με την οικουμένη, με όλους δηλ. τους ανθρώπους. Αυτό το πέτυχαν περνώντας μέσα από τη σκέψη της αρχαίας γνώσης και της φιλοσοφίας που είχε διαποτίσει τότε όλη την οικουμένη.
Ποιο ήταν το "μυστικό" των τριών Ιεραρχών;
Μεγάλοι φιλόσοφοι και συγγραφείς της αρχαιότητας όπως ο Πυθαγόρας, ο Θαλής, ο Αισχύλος, κ.ά. είχαν μονοθεϊστικές αντιλήψεις. Φυσικά και στα ορφικά μυστήρια της Θράκης γίνεται λόγος για την ύπαρξη ενός και μοναδικού Θεού. Αυτή ήταν μία τεράστια δεξαμενή της μνήμης και της γνώσης της ανθρωπότητας που είχε την πίστη και την προσδοκία του ενός Θεού. Συν τοις άλλοις η ελληνική γλώσσα ήταν αυτή που πρόσφερε και θα πρόσφερε στο μέλλον τους όρους τους δογματικούς με τους οποίους κωδικοποιήθηκε και έγινε κατανοητό το τριαδικό δόγμα, το ομοούσιο, το αγέννητο, κ.ά.
Αυτά τα συνειδητοποίησαν ευθύς εξαρχής οι τρείς ιεράρχες και ντύνοντας όπου αυτό ήταν απαραίτητο με το ένδυμα της ελληνικής σοφίας τη χριστιανική εξ αποκαλύψεως γνώση του Θεού, την έκαμαν έτσι κατανοητή στους ανθρώπους. Πρόσφεραν τη θεογνωσία που την αναζητούσαν επειγόντως οι άνθρωποι της εποχής τους: το λέει καθαρά το τροπάριό τους: τους «κτίσιν πάσαν θεογνωσίας νάματι καταρδεύσαντας».