To «δέντρο της ζωής» είναι η κατεξοχήν εικόνα που υποτίθεται ότι αντικατοπτρίζει καλύτερα από κάθε άλλη την πολυπλοκότητα της εξέλιξης στη Γη, όμως νέα στοιχεία έρχονται σιγά σιγά να ανατρέψουν αυτή την αντίληψη.Μια νέα ανακάλυψη ενός Έλληνα επιστήμονα στις Η.Π.Α. υποστηρίζει ότι τα γονίδια «πηδάνε» μαζικά και απευθείας από το ένα είδος μύκητα στο άλλο, χωρίς να μεσολαβήσουν ενδιάμεσα εξελικτικά στάδια και βαθμιαίες «διακλαδώσεις».
Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Βάντερμπιλτ του Τενεσί, με επικεφαλής τον βοηθό καθηγητή Αντώνη Ρόκα του τμήματος βιολογικών επιστημών, σε εργασία που δημοσίευσαν στο έγκριτο περιοδικό βιολογίας «Current Biology», ανακάλυψαν ότι, πριν από εκατομμύρια χρόνια, μια ομάδα 23 γονιδίων «πήδηξαν» από το ένα είδος του μύκητα της μούχλας (Aspergillus) που βρίσκεται σε αμυλώδη τρόφιμα, όπως το ψωμί και η πατάτα, σε ένα άλλο είδος μύκητα (Podospora) που ζει στα κόπρανα των φυτοφάγων ζώων και εξειδικεύεται στη διάσπαση των φυτικών ινών.
Η ομάδα του Έλληνα ερευνητή συνέκρινε λεπτομερώς τα πλήρη γονιδιώματα σχεδόν 100 ειδών μυκήτων, για να καθορίσει τις μεταξύ τους εξελικτικές σχέσεις. Με τον τρόπο αυτό, ανίχνευσε την ομαδική μεταφορά των 23 γονιδίων, τα οποία συνεργάζονται για την κωδικοποίηση και την παραγωγή μιας τοξικής ουσίας που επιτρέπει στους μύκητες να επιτίθενται σε άλλους οργανισμούς ή να αμύνονται. Ουσίες τέτοιου είδους αποτελούν την πηγή διαφόρων σημαντικών φαρμάκων, όπως η πενικιλίνη και οι κυκλοσπορίνες.
«Οι μύκητες παράγουν μια εντυπωσιακή ποικιλία φαρμάκων και φυσικών δηλητηρίων. Η ανακάλυψή μας, ότι μια από τις μεγαλύτερες γονιδιακές ομάδες, που είναι υπεύθυνη για την παραγωγή ενός τέτοιου δηλητηρίου, μεταφέρθηκε ανέπαφη μεταξύ από ένα είδος μύκητα σε άλλο, δείχνει ότι οι οριζόντιες μεταφορές ολόκληρων βιολογικών “μονοπατιών” μπορεί να έχουν συνεισφέρει σημαντικά στη δημιουργία αυτής της ποικιλίας» ανέφερε ο Ρόκας.
Η συνηθισμένη μεταφορά γονιδίων είναι η «κάθετη», από τους γονείς στα παιδιά, η οποία στο πέρασμα του εξελικτικού χρόνου συνέβαλε καθοριστικά -με τη βοήθεια των περιοδικών μεταλλάξεων και της φυσικής επιλογής- στο συνεχές «φούντωμα» και στα αλλεπάλληλα «κλαδιά» του «δέντρου της ζωής».
Μέχρι τώρα οι περισσότεροι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτή η οριζόντια μεταφορά γονιδίων δεν μπορεί να γίνει σε πιο πολύπλοκους οργανισμούς, όπως τα ζώα και τα φυτά, όμως η ανακάλυψη του Ρόκα ότι είναι δυνατή -και μάλιστα σε μαζικό βαθμό- στους μύκητες, δείχνει ότι η οριζόντια μεταφορά αποτελεί σημαντικό παράγοντα στο εξελικτικό «παιγνίδι».
Ο Αντώνης Ρόκας αποφοίτησε το 1998 από το τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και από το 2007 διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Βάντερμπιλτ, όπου έχει το δικό του ερευνητικό εργαστήριο. Προηγουμένως, αφού πήρε το διδακτορικό του από το πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου (1991), υπήρξε ερευνητής στο Ινστιτούτο Broad των Πανεπιστημίων ΜΙΤ και Χάρβαρντ.