Ως βασικό επιχείρημα προβάλλεται το έργο του Παπαρρηγόπουλου, "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους", στο οποίο ενώ αφιερώνονται δύο από τους εννέα τόμους στην εποχή της τουρκοκρατίας, δεν υπάρχει ούτε μία γραμμή για απαγόρευση, εκ μέρους των Τούρκων, της λειτουργίας ελληνικών σχολείων.
Πιθανότερος λόγος για τη δημιουργία ενός τέτοιου "μύθου", θεωρείται η ανάγκη να αναδειχτεί ο ρόλος της εκκλησίας στην Επανάσταση του '21 καθώς και η καθοριστική της συμμετοχή στην πνευματική αναγέννηση του έθνους.
Η επιστολή ενός λόγιου, που επιβεβαιώνει την ύπαρξη "κρυφών σχολειών"
Κι όμως, υπάρχουν κάποιες μαρτυρίες, οι οποίες αξίζουν να μελετηθούν. Μία από αυτές είναι αυτή του λόγιου γιατρού Στέφανου Κανέλλου.
Οπαδός του διαφωτιστικού κινήματος, φίλος του Ρήγα και του Κοραή, το 1822 γράφει μία επιστολή προς έναν γερμανό συγγραφέα, στην οποία επιχειρεί να δικαιολογήσει το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των επαναστατημένων Ελλήνων.
Στην επιστολή αυτή ο Κανέλλος, γράφει στον φιλέλληνα Κάρολο Ίκεν : "Οι Τούρκοι εμπόδιζαν τα σχολεία αυστηρότερα και από τας εκκλησίας· τούτο και άλλαι συγχρόνως αιτίαι εβίαζαν τους Γραικούς να θεωρούν την θρησκείαν ουσιωδώς συνδεδεμένην με τα γράμματα και τα σχολεία, διά τούτο και εις μεγάλας και εις μικράς πόλεις οι Γραικοί επροσπαθούσαν με δόσιν χρημάτων και με διαφόρους τρόπους να συστένουν κοινά σχολεία κρυφίως".
Και συνεχίζει "Πολλοί νέοι μας πτωχοί, έτρεχαν προθύμως εις όποιον σχολείον εμάνθαναν ότι είναι καλός δάσκαλος. Όμως εις όλα σχεδόν τα σχολεία μας εδιδάσκετο μόνον η παλαιά ελληνική χωρίς μέθοδον. Η αμάθεια του γένους μας δεν προέρχεται από την αναισθησίαν ή αδιαφορίαν μας εις την παιδείαν, αλλά από την αθλίαν κατάστασιν των σχολείων, αποτέλεσμα της όλης καταστάσεως του έθνους".
Ο αντίλογος
Αναλύοντας την επιστολή του Στέφανου Κανέλλου, πολλοί μελετητές υποστηρίζουν πως όχι μόνο δεν αποτελεί απόδειξη για τη λειτουργία "κρυφών σχολειών", αλλά ενδυναμώνει ακόμα περισσότερο ότι πρόκειται για έναν "μύθο". Δύο είναι τα σημεία που τους οδηγούν σε αυτό το συμπέρασμα:
πρώτον, η αναφορά σε "δωροδοκία" τούρκων αξιωματούχουν, προκειμένου να κάνουν τα στραβά μάτια και να επιτρέψουν τελικά την ίδρυση σχολείου. Συνεπώς αυτό δεν λειτουργούσε κρυφά, λένε.
δεύτερον, η απόδοση της "αμάθειας του γένους", όχι στη απαγόρευση λειτουργίας σχολείων εκ μέρους των Τούρκων αλλά "στην αθλίαν κατάσταση των σχολείων".
Ένας βαθιά ριζωμένος "θρύλος"
Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι το "κρυφό σχολειό" είναι μύθος, είναι γεγονός πως αποτελεί έναν πολύ βαθιά ριζωμένο θρύλο στην συνείδηση των περισσοτέρων Ελλήνων. Ίσως γιατί ,όπως έγραψε ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης:
"Απαγορεύεται οιωδήποτε η δια ερευνών καταστροφή των θελκτικών μύθων, δι’ ων ετράφημεν, εκτός όταν πρόκειται να βασιλεύσει επωφελής τις αλήθεια…"
"Φεγγαράκι μου λαμπρό...": αποτελεί ιστορική απόδειξη της ύπαρξης του κρυφού σχολειού;
"Φεγγαράκι μου λαμπρό, φέγγε μου να περπατώ, να πηγαίνω στο σκολειό, να μαθαίνω γράμματα, γράμματα σπουδάματα, του Θεού τα πράματα".
Οι παραπάνω στίχοι, είναι ταυτισμένοι με την ιδέα των "κρυφών σχολειών", που λειτουργούσαν τα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Αναγκασμένα να μετακινούνται μέσα στη νύχτα προκειμένου να φτάσουν στους μυστικούς τοπους διδασκαλίας, διασχίζοντας συχνά μεγάλες αποστάσεις σε όρη και βουνά, τα ελληνόπουλα είχαν μόνο οδηγό τους το φως του φεγγαριού, σύμφωνα με το παιδικό ποιήμα!
Δεδομένου ότι η λειτουργία των "κρυφών σχολειών" θεωρείται "μύθος" από τους περισσότερους ιστορικούς, το "φεγγαράκι μου λαμπρό", αντιμετωπίζεται και αυτό ως ένα εύρυμα που ήρθε απλώς να ενισχύσει τον θρύλο! Μία προφορική παράδοση που πέρασε από γενιά σε γενιά και απέκτησε βαθιές "ιστορικές" ρίζες!
Η αναφορά του αμερικανού διπλωμάτη.
Στην άλλη πλευρά, υπάρχουν εκείνοι που δεν δέχονται τα περί "μυθευμάτων" και δίνουν τη δική τους εκδοχή. Σύμφωνα με αυτήν ο Charles Tuckermann, πρώτος αμερικανός Πρόξενος στην Αθήνα το 1867, στο έργο του "Οι Έλληνες της σήμερον", γράφει αναφερόμενος στο "Φεγγαράκι μου λαμπρό...":
"Τοιούτον περίπου ήτο το άσμα, όπερ ετραγώδουν οι Ελληνόπαιδες, πορευόμενοι εν καιρώ νυκτός εις το σχολείον επί τουρκοκρατίας. Το άσμα τούτο είναι γνωστόν εις πάντα Έλληνα νυν ως και πρότερον, και οι πατέρες δεικνύοντες εις τα τέκνα των την σελήνην, επαναλαμβάνουσι τους στίχους τούτους, αφηγούμενοι αυτοίς πόσον τοις εχρησίμευσεν αύτη κατά τους σκοτεινούς χρόνους της Οθωμανικής κυριαρχίας.
Μη επιθυμούντες, έστω και κατ’ ελάχιστον, να ερεθίσωσι τους δεσπότας αυτών δυναμένους να παρακωλύσωσιν τας προς ιδίαν παίδευσιν προσπαθείας των, οι παίδες...εφοίτων δια νυκτός και κρυφά εις την οικίαν του διδασκάλου, όπως εξακολουθήσωσι τας σπουδάς των".
Η παραπάνω αναφορά , λένε, από έναν άνθρωπο που δεν μπορεί να κατηγορηθεί για "υπερ-πατριωτισμό" ή "υποστήριξη του ορθόδοξου ιερατείου", αποτελεί τρανή απάντηση σε όσους αμφισβητούν το κρυφό σχολειό και την προσφορά του στην πνευματική αναγέννηση του έθνους!
"Τίποτα περισσότερο από προφορική παράδοση"
Η απάντηση που δίνει η άλλη πλευρά είναι σαφής: ο αμερικανός διπλωμάτης καταγράφει την προφορική παράδοση, έτσι όπως του την μετέφεραν στην ελεύθερη πλέον Ελλάδα. Ο θρύλος του "Κρυφού Σχολειού", το 1867, είναι τόσο ζωντανός που ο πρόξενος θεωρεί αυτομάτως ότι είναι και αληθινός. Αυτό, λένε, απέχει πολύ από το να αντιμετωπιστεί ένα παιδικό ποιηματάκι ως "ιστορική απόδειξη"!
source:tapantaedo