Η ιστορία ωστόσο δεν τυγχάνει πάντα της καλύτερης αντιμετώπισης από τους σεναριογράφους, που συχνά την κόβουν και τη ράβουν στις ανάγκες της κινηματογραφικής αφήγησης.
Και είναι βέβαια και οι παραγωγοί, που προτρέπουν πάντα για τη μη προσκόλληση στα πραγματικά γεγονότα, προς όφελος της κινηματογραφικής μαγείας και της απαραίτητης ίντριγκας.
Κι ενώ ο κινηματογράφος δεν διατείνεται ποτέ ότι κάνει ιστορία, όταν θέλει ωστόσο διαστρεβλώνει τα γεγονότα σε τέτοιο βαθμό που να μείνει μονάχα μια φευγαλέα ανάμνηση της «πραγματικής ιστορίας», στην οποία και βασίζεται το φιλμ.
Οι ιστορικοί έχουν συχνά κατακεραυνώσει μια γνωστή «ιστορική» ταινία για τις ασυνέπειες και τη «χαλαρότητα» στην ακολουθία των γεγονότων, με τους σκηνοθέτες να αντιγυρνούν ότι τα ολισθήματα στην ιστορική ακολουθία είναι επιβεβλημένα για χάρη του κινηματογραφικού πνεύματος.
Με αυτά υπόψη, ας δούμε μια σειρά από γνωστότατες ταινίες που βρήκαν οι ιστορικοί ανυπόφορες...
Ποκαχόντας
Κανείς δεν παραπονιέται όταν η Disney «πειράζει» τις αλλόκοτες ιστορίες των αδελφών Grimm για να τις κάνει πιο «οικογενειακές». Παρά το γεγονός λοιπόν ότι η Disney έχει τη φήμη ότι βάζει το χεράκι της στα παραμύθια, ξεσήκωσε τη μήνη των ιστορικών όταν αποφάσισε να ξαναγράψει ιστορία! Αυτό έγινε το 1995, όταν η Disney κυκλοφόρησε τη δική της εκδοχή για την ιστορία της Ποκαχόντας.
Στο φιλμ της Disney λοιπόν συναντάμε ένα φλογερό ρομάντζο: αυτό της γηγενούς Αμερικάνας Ποκαχόντας και του βρετανού αποίκου John Smith, με το ειδύλλιο να φτάνει στο αποκορύφωμά του όταν η Ινδιάνα προσπαθεί να σώσει τη ζωή του καλού της. Η έλλειψη σεβασμού της Disney για την ιστορική αλήθεια ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων σε όσους γνώριζαν καλά τη δημοφιλέστατη αμερικανική ιστορία: παρά το γεγονός ότι συνέβη πράγματι η Ποκαχόντας να παρέμβει για να σώσει τη ζωή του Smith, το περιστατικό έλαβε ωστόσο χώρα όταν η Ινδιάνα ήταν μόλις 10-11 ετών και όχι ενήλικη, όπως απεικονίζεται στο φιλμ.
Η κινηματογραφική αφήγηση ήθελε ειδύλλιο, το οποίο χάρισαν απλόχερα οι σεναριογράφοι, παρά το γεγονός ότι κάτι τέτοιο δεν υπήρξε στην πραγματικότητα: η μικρή Ινδιάνα θα γίνει όντως φίλη με τον Βρετανό και θα παντρευτεί στο τέλος έναν άγγλο άποικο, όχι όμως τον Smith, αλλά τον John Rolfe. «Ψιλοπράγματα» βέβαια στα μάτια του στούντιο...
JFK
Οι θεωρίες συνωμοσίας για τη δολοφονία του αμερικανού προέδρου John F. Kennedy θα γνωρίσουν μια θεαματική αναζωπύρωση το 1991, όταν ο Όλιβερ Στόουν θα κυκλοφορήσει το φιλμ «JFK», το οποίο προϋποθέτει ότι η θεωρία συνωμοσίας είναι αληθινή και παρακολουθεί τον γενικό εισαγγελέα της Νέας Ορλεάνης, Jim Garrison, καθώς ερευνά την υπόθεση. Τι λέει η θεωρία που ακολουθεί πιστά η ταινία;
Ότι πολυάριθμες οργανώσεις και θεσμοί, όπως ο Στρατός, το FBI, η CIA κ.λπ., εμπλέκονταν στη δολοφονία του προέδρου, πιθανότατα για να τον αποτρέψουν από το να αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα από το Βιετνάμ. Ακόμα και ο πρώην πρόεδρος Lyndon Johnson εμπλέκεται στην ταινία στην προσπάθεια συγκάλυψης των πραγματικών κινήτρων του φόνου!
Δεν είναι λίγοι φυσικά αυτοί που βλέπουν σκοτεινά κυβερνητικά κίνητρα πίσω από τη δολοφονία του Κένεντι, όταν ωστόσο κρίνουμε την ταινία με βάση τα ιστορικά ντοκουμέντα, τότε το «JFK» είναι καθαρή μυθιστορία. Είναι ωστόσο και το άλλο: ο σκηνοθέτης «παραχάραξε» μια σειρά από γεγονότα που έρχονται σε αντίθεση με τα πραγματικά ντοκουμέντα. Λάθη και παραλείψεις στην υπόθεση των ανακρίσεων των υπόπτων ρίχνουν ακόμα περισσότερο λάδι στη φωτιά, γεγονός που έκανε δύο μέλη της επιτροπής Warren (του επίσημου σώματος έρευνας της υπόθεσης, που κατέληξε ότι ο Lee Harvey Oswald έδρασε μόνος), τους Gerald Ford και David Belin, να χαρακτηρίσουν την ταινία «βεβήλωση της μνήμης του προέδρου Κένεντι», την ώρα που έτερος κριτικός της ταινίας την είδε ως «δόλια διαστρέβλωση της αλήθειας»...
Shakespeare in Love
Είναι πραγματικά απορίας άξιο το πόσο λίγα γνωρίζουν οι ιστορικοί για τη ζωή του γνωστότερου θεατρικού συγγραφέα της αγγλικής γλώσσας, του Ουίλιαμ Σέξπιρ. «Ενοχλημένοι» λοιπόν από την έλλειψη πληροφοριών, κάποιοι συγγραφείς επέλεξαν συνειδητά να καλύψουν τα κενά με εικασίες και μυθιστορία.
Ένα τέτοιο παράδειγμα «ερευνητικής υπόθεσης» είναι και το σενάριο της ταινίας του 1998 «Shakespeare in Love». Στο νεφελώδες ρομάντζο, ο Σέξπιρ βρίσκει την έμπνευσή του για το έργο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» αφού έχει ερωτευτεί σφόδρα μια νεαρά που φιλοδοξεί να γίνει ηθοποιός. Οι ιστορικοί ωστόσο δεν έχουν λόγο να υποθέσουν ότι ο έρωτας είναι που γέννησε την πασίγνωστη σεξπιρική τραγωδία! Στην πραγματικότητα, ο Σέξπιρ προσάρμοσε την υπόθεση του έργου από παλιότερες πηγές, κάνοντας το σενάριο της ταινίας -που υποστηρίζει ότι συνέλαβε την ιδέα του έργου προοδευτικά και ότι κατέληξε στο τραγικό τέλος μόνο όταν έφτασε στη μέση της συγγραφής έργου- τουλάχιστον απίθανο.
Κι όμως, υπάρχει η επιστημονική υπόθεση ότι πράγματι υπήρχε μια σκοτεινή γυναίκα στη ζωή του θεατρικού συγγραφέα, η οποία αναφέρεται στις ακαδημαϊκές έρευνες ως «Σκοτεινή Γυναίκα» και έχει πιθανότατα εμπνεύσει πολλά σονέτα του Σέξπιρ. Το ερώτημα λοιπόν των κριτικών της ταινίας είναι γιατί δεν χρησιμοποιήθηκε αυτό το πιθανότερο ειδύλλιο στο σενάριο; Αυτό και οι πολυάριθμοι αναχρονισμοί της ταινίας την κάνουν να φαίνεται τουλάχιστον αστεία στους μελετητές του Σέξπιρ...
Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι
Παρά το γεγονός ότι χαιρετίστηκε ως συναρπαστική απεικόνιση των ηθικών διλημμάτων που αντιμετώπιζαν οι Σύμμαχοι ως αιχμάλωτοι πολέμου των Ιαπώνων κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το «The Bridge on the River Kwai» του 1957 αποτέλεσε γροθιά στο στομάχι για τον βρετανό αξιωματικό Toosey και τα πεπραγμένα του.
Η περίφημη πολεμική ταινία στρέφεται γύρω από τον χαρακτήρα του βρετανού διοικητή Nicholson, ρόλος που θα εξασφάλιζε στον ηθοποιό που τον ενσάρκωσε στο πανί, τον Άλεκ Γκίνες, Όσκαρ Αντρικού Ρόλου. Ο Nicholson φτάνει στο ιαπωνικό στρατόπεδο αιχμαλώτων, με τους Ιάπωνες να πιέζουν τους βρετανούς άντρες να τους χτίσουν μια γέφυρα σε κομβικό σημείο, επιχείρηση που θα αναλάβει να φέρει σε πέρας ο Nicholson.
Παρά το γεγονός ότι το πραγματικό του όνομα δεν ήταν Nicholson, αλλά Philip Toosey, ο βρετανός αξιωματικός υπήρξε και έπαιξε πράγματι ρόλο στο χτίσιμο μιας ιαπωνικής σιδηροδρομικής γραμμής, που αποτέλεσε και την έμπνευση για την ταινία. Αυτοί λοιπόν που γνώριζαν την πραγματική ιστορία αντέδρασαν στην ταινία, καθώς θεώρησαν ότι αμαυρώνει τη μνήμη του Toosey, με την εμμονή του αξιωματικού να μην είναι το σωστό χτίσιμο της γέφυρας (όπως το θέλει η ταινία), αλλά να κρατήσει τους άντρες του ζωντανούς. Οι θαυμαστές του Toosey ισχυρίζονται ότι έκανε τα πάντα για να προστατεύσει τους στρατιώτες του, ενώ ταυτόχρονα δεν πρόσφερε καμιά βοήθεια στον εχθρό...
Braveheart
Όταν κυκλοφόρησε το «Braveheart» το 1995, σημείωσε αμέσως επιτυχία. Με σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή τον Μελ Γκίμπσον, η κινηματογραφική απεικόνιση του ήρωα της Σκοτίας William Wallace μάγεψε το κοινό και επιφύλαξε για την ταινία 5 Όσκαρ.
Το φιλμ τοποθετείται στη Σκοτία του 13ου αιώνα, με τον Wallace να επιστρέφει στη γενέτειρά του για να τη δει καταπιεσμένη και κυριευμένη από τον βρετανό δυνάστη βασιλιά Εδουάρδο I. Κατόπιν οι βρετανοί στρατιώτες δολοφονούν τη γυναίκα του Wallace, γεγονός που τον εξοργίζει και τον ωθεί να οδηγήσει τους Σκοτσέζους σε επανάσταση κατά του βρετανικού ζυγού. Κόντρα λοιπόν σε κάθε πρόβλεψη, ο Wallace καταφέρει μια αποφασιστική νίκη εναντίον των Άγγλων, ενώ συνεχίζοντας τον επαναστατικό του αγώνα κάποια στιγμή θα ερωτευτεί την Isabella, τη νύφη του Εδουάρδου.
Οι ιστορικοί ωστόσο έχουν άλλη γνώμη: ο βασιλιάς Εδουάρδος δεν υιοθέτησε ποτέ την πρακτική του primae noctis (που έδινε το δικαίωμα στους βρετανούς αξιωματούχους να παίρνουν την παρθενία της νύφης), που απεικονίζεται τόσο γλαφυρά στην ταινία. Επιπλέον, το γεγονός ότι οι σκοτσέζοι επαναστάτες περιφέρονται παντού στην ταινία με τα κιλτς τους είναι εξωφρενικό για την ιστορική αλήθεια.
Είναι όμως και το ειδύλλιο του Wallace με την Isabella, που δεν καταπίνεται με τίποτα από τους μελετητές, κι αυτό γιατί η Isabella ήταν μωρό στα χρόνια που έδρασε ο Wallace! Παρομοίως, και ο Εδουάρδος II παρουσιάζεται ως ενήλικας, ενώ ήταν στην πραγματικότητα μόνο 13 ετών τότε. Και για το τέλος αφήνουμε την ιστορική αλήθεια των σχέσεων των δύο κρατών, που αντίθετα με το σενάριο της ταινίας, τον 13ο αιώνα Σκοτία και Αγγλία μετρούσαν ήδη έναν αιώνα ειρήνης, δεν θα μπορούσαν λοιπόν να ισχυριστούν ποτέ οι Σκοτσέζοι (όπως κάνουν το φιλμ) ότι η χώρα τους δεν ήταν ποτέ ελεύθερη και χωρίς πολέμους...
Gladiator
Ο σκηνοθέτης Ridley Scott προσέλαβε έναν επιφανή ιστορικό για να συνεργαστεί στο σενάριο, κάνοντας την ταινία του 2000 όσο αυθεντική μπορούσε να γίνει. Και παρά το γεγονός ότι ο Maximus (ο βασικός χαρακτήρας του φιλμ που ενσάρκωσε ο Ράσελ Κρόου) δεν είναι ιστορική προσωπικότητα, η ταινία για την αρχαία Ρώμη κατάφερε να ενοχλήσει τους ιστορικούς με τις παραλείψεις και τα λάθη της.
Στην ταινία λοιπόν ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος δεν εμπιστεύεται τον γιο του Κόμοδο να αναλάβει το τιμόνι της αυτοκρατορίας και χρίζει αντιθέτως τον Μάξιμο (ήδη δαφνοστεφανωμένο στρατηγό) διάδοχο, με την ευχή να ξαναδώσει στη Ρώμη της αίγλη της παλιάς αυτοκρατορίας. Προδομένος ο Κόμοδος, σκοτώνει τον πατέρα του και παραγγέλνει τη δολοφονία του Μάξιμου, ο τελευταίος ωστόσο ξεφεύγει, πιάνεται αιχμάλωτος από δουλεμπόρους και καταλήγει μονομάχος να παλεύει για τη ζωή του στην αρένα.
Η τρίχα των ιστορικών σηκώθηκε αρχικά με την υπόθεση ότι ο Μάρκος Αυρήλιος θα ήθελε την επιστροφή της Ρώμης στο καθεστώς της παλιάς αυτοκρατορίας. Επιπρόσθετα, η ταινία συμπιέζει τη 13χρονη ηγεμονία του Κόμοδου σε όχι περισσότερο από 2 χρόνια. Ο πραγματικός Κόμοδος ήταν μάλιστα νεότερος όταν ανέλαβε τον αυτοκρατορικό θρόνο, παντρεμένος και βέβαια δεν δολοφόνησε τον πατέρα του ποτέ!
Και σαν να μην έφτανε η λίστα αυτή με τις ανακρίβειες, η ταινία παρουσιάζει «ιστορικές» μάχες που δεν συνέβησαν ποτέ, τεράστιους καταπέλτες που δεν θα χρησιμοποιούνταν σε ανοιχτά πεδία μάχης, ακόμα και μια ράτσα σκυλιών (γερμανικός ποιμενικός) που δεν υπήρχε την εποχή εκείνη. Και η λίστα δεν έχει τέλος...
Battle of the Bulge
Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η μάχη του Bulge (μάχη των Αρδεννών) ήταν μια αποφασιστική αναμέτρηση Συμμάχων και Ναζί που έλαβε χώρα στα 1944 στο δάσος των Αρδεννών του Βελγίου. Ο συμμαχικός θρίαμβος φάνταζε λοιπόν πρώτης τάξεως υλικό για το Χόλιγουντ, που δεν έχασε την ώρα του. Με τίτλο «Battle of the Bulge», η ταινία του 1965 τοποθετείται μετά την απόβαση στη Νορμανδία, με τις συμμαχικές δυνάμεις να προωθούνται από τη Γαλλία στο Βέλγιο.
Με σύμμαχο τον κακό καιρό που καθήλωσε τα αεροπλάνα των Συμμάχων, οι Ναζί εξαπολύουν μαζική αντεπίθεση στα ανέτοιμα συμμαχικά στρατεύματα. Οι Σύμμαχοι χάνουν και τίποτα δεν μπορεί να ανακόψει τον γερμανικό θρίαμβο, μέχρι τουλάχιστον να συνειδητοποιήσει ο αξιωματικός Kiley ότι οι Ναζί ξεμένουν από καύσιμα, γεγονός που θα εκμεταλλευτεί για να πυρπολήσει τα άρματα μάχης του εχθρού και να αντιστρέψει το κλίμα αποφασιστικά.
Γυρισμένη 20 μόλις χρονιά μετά την πραγματική μάχη, οι συντελεστές της ταινίας φαίνεται να ξέχασαν ένα κάρο σημαντικών λεπτομερειών. Πρώτα από όλα ότι το έδαφος και ο τσουχτερός χειμώνας του Βελγίου δεν μοιάζουν σε τίποτα με τα αντίστοιχα της Ισπανίας, όπου και έγιναν τα γυρίσματα. Δεύτερον, η μάχη των Αρδεννών ήταν πρωτίστως μια αναμέτρηση με άρματα μάχης, με τα τανκς της ταινίας να είναι τουλάχιστον καρικατούρες: εκεί που στην πραγματικότητα αναμετρήθηκαν τα Tiger και τα Sherman, στην ταινία αντικαταστάθηκαν από νεότερα της εποχής του πολέμου της Κορέας, που ούτε το σωστό χρώμα δεν έχουν!
Όσο για την εκδοχή των καυσίμων, παρά το γεγονός ότι πάντα παίζουν ρόλο σε έναν πόλεμο, το σκηνικό της περίφμηης μάχης του Βελγίου ήταν τελείως διαφορετικό και άλλοι ήταν οι λόγοι που οδήγησαν στην ήττα των Ναζί. Η ταινία μάλιστα έκανε τόσο έξω φρενών τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ (και διοικητή της συμμαχικής δύναμης) Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, ο οποίος εγκατέλειψε την ηρεμία της συνταξιοδότησης για να δηλώσει ανοιχτά τη δυσαρέσκειά του για την ταινία σε συνέντευξη Τύπου...
Περλ Χάρμπορ
Χρησιμοποιώντας φανταστικούς χαρακτήρες, η ταινία «Pearl Harbor» του 2001 περιγράφει τις δραματικές ώρες της ιαπωνικής επίθεσης στο λιμάνι του Περλ Χάρμπορ, γεγονός που θα οδηγούσε στην εμπλοκή των ΗΠΑ στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρά το γεγονός ότι στο φιλμ παρουσιάζονται ρεαλιστικές εκρήξεις, οι ιστορικοί τράβηξαν τα μαλλιά τους από τις ανακρίβειες.
Η ιστορία ακολουθεί τον αμερικανό πιλότο Rafe McCawley, ο οποίος άφησε πίσω την πατρίδα του για να πολεμήσει τους Ναζί στο πλευρό των Βρετανών, και κατόπιν επέστρεψε στον κολλητό του και την κοπέλα του, οι οποίοι έχουν σταθμεύσει στο Περλ Χάρμπορ της Χαβάης τον Δεκέμβριο του 1941, όταν και εκτυλίχθηκε η ιαπωνική επίθεση. Οι Rafe και Danny πηδάνε στα αεροπλάνα τους για να πολεμήσουν τον εχθρό και επιβιώνουν, για να πάρουν μέρος στον βομβαρδισμό του Τόκιο που ακολουθεί αμέσως μετά.
Οι μελετητές βλέπουν ωστόσο λίγη ομοιότητα ανάμεσα στα κινηματογραφικά γεγονότα και τα πραγματικά ντοκουμέντα, με τον ιστορικό Lawrence Suid να ισχυρίζεται ότι η ταινία είναι πιο κοντά στο μυθιστόρημα παρά στην αλήθεια. Οι Rafe και Danny καταρρίπτουν ντουζίνες εχθρικών αεροπλάνων, ενώ την επίμαχη ημέρα τα ιαπωνικά αεροσκάφη που καταρρίφθηκαν ήταν σαφώς λιγότερα. Είναι όμως και το άλλο: κανένας πιλότος μαχητικού δεν θα αποστελλόταν ποτέ στο Τόκιο ως πιλότος βομβαρδιστικού!
Κάποιες ακόμα πιο γελοίες ανακρίβειες διασκεδάζουν αντιθέτως τους ιστορικούς, όπως η περίφημη ατάκα του ιάπωνα ναυάρχου «Tora! Tora! Tora!», που δεν συνέβη στην αλήθεια παρά σε άλλο φιλμ του 1970 για το ίδιο γεγονός. Επιπλέον, η ιδέα και μόνο ότι ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ σηκώθηκε από την αναπηρική του καρέκλα δεν μπορεί να έχει κανένα έρεισμα στην πραγματικότητα...