Το παρασκήνιο από την δραματική νύχτα των Ιμίων, που οδήγησε στην τελευταία μεγάλη ελληνοτουρκική κρίση και έφερε τις δύο χώρες στα πρόθυρα γενικευμένου πολέμου.
Πρόκειται για μια κρίσιμη περίοδο που το τελευταίο διάστημα έχει ξαναζωντανέψει: από τη μια η δημοσίευση διαφόρων βιβλίων σχετιζόμενων με τα παρασκήνια της συγκεκριμένης υπόθεσης, από την άλλη σχετικές ταινίες, κυρίως όμως οι συνεχείς διεκδικήσεις και παραβιάσεις ενόσω βρίσκεται εδώ και... χρόνια σε εξέλιξη ο περίφημος ελληνοτουρκικός διάλογος.
Βέβαια, η ιστορία της νύχτας των Ιμίων είναι πολύ πρόσφατη για να έχουμε ήδη μάθει την όλη αλήθεια (αν το μάθουμε ποτέ). Αλλά για το πέρασμα μόλις μιας δεκαετίας από εκείνα τα σημαντικά γεγονότα, γνωρίζουμε ήδη πολλά – και σε κάθε περίπτωση, περισσότερα από όσα (νομίζαμε ότι) ξέραμε τότε. Κάποια από τα οποία χρήσιμο θα ήταν να μάθετε και εσείς, αφού αφορούν σε μεγάλο βαθμό και την περιοχή μας.
Η ΠΡΟΒΟΛΗ εδαφικών διεκδικήσεων από την πλευρά της Τουρκίας ήταν για πολλούς κεραυνός εν αιθρία. Δεν θα έπρεπε να είναι. Τον Ιούνιο του 1991, λίγο πριν την επίσκεψη του τότε προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Τζορτζ Μπους Senior σε Αθήνα και Άγκυρα, ο αρχηγός του τουρκικού στόλου ναύαρχος Ιλφάν Τινάζ είχε αμφισβητήσει ευθέως την ελληνική κυριαρχία, ισχυριζόμενος δημοσίως ότι οι βραχονησίδες του Αιγαίου δεν είναι ελληνικό έδαφος.
Αλλά ούτε και εκείνη η δήλωση ήταν κεραυνός εν αιθρία. Στα τέλη του 1989 η Τουρκία είχε χρησιμοποιήσει κατά την διάρκεια στρατιωτικών ασκήσεων τη βραχονησίδα Ζουράφα, στα ανατολικά της Σαμοθράκης και εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων. Είχε μάλιστα διαρρεύσει και σχετικούς χάρτες, αμφισβητώντας ευθέως την κυριαρχία της Ελλάδας σε μια σειρά από ακατοίκητα νησιά που δεν καταγράφονταν ονομαστικά στις σχετικές ελληνοτουρκικές αλλά και τις ελληνοϊταλικές (για τα Δωδεκάνησα) συμφωνίες.
Η ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ της κρίσης ήρθε στα τέλη του 1995 και η κορύφωση στις αρχές του 1996, μέσα σε κλίμα κυβερνητικής αβεβαιότητας τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία.
Από τη μία ζούσαμε ημέρες Ωνασείου, με τον Ανδρέα Παπανδρέου να εγκαταλείπει την πρωθυπουργία και τον Κώστα Σημίτη να αναδεικνύεται από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠαΣοΚ νέος πρωθυπουργός, στις 18 Ιανουαρίου. Από την άλλη πλευρά των συνόρων, υπήρχαν εκλογές στα τέλη Δεκεμβρίου, με κανένα κόμμα να μην κερδίζει απόλυτη πλειοψηφία και την Τανσού Τσιλέρ, αν και βλέπει τρίτο το κόμμα της, να είναι πρωθυπουργός για όλες τις ώρες της μεγάλης κρίσης.
ΤΟ ΑΠΟΓΕΥΜΑ ΤΗΣ 29ης Ιανουαρίου ο σταθμός της ΕΥΠ στην Αλεξανδρούπολη εντοπίζει, από ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας, εντολές του τουρκικού ΓΕΝ προς δύο περιπολικά στην περιοχή των Ιμίων. Η εντολή ήταν σαφής: να πλησιάσουν και στις δύο βραχονησίδες και να ελέγξουν αν και πού υπήρχαν έλληνες κομάντος αλλά και ελληνική σημαία. Ο κυβερνήτης του ενός περιπολικού ρωτήθηκε μάλιστα επίμονα από το κέντρο κατά πόσο θα μπορούσε να διαπιστώσει την τακτική κατάσταση κατά την διάρκεια της νύχτας και με δεδομένες τις κακές καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν. Ο τούρκος αξιωματικός απάντησε ότι αυτό θα εξαρτιόταν από τις συνθήκες που θα αντιμετώπιζε την ώρα που προσέγγιζε τις βραχονησίδες. Η σχετική συνομιλία μεταφράστηκε στην Θράκη το βράδυ της 29ης Ιανουαρίου και στάλθηκε στην κεντρική υπηρεσία της ΕΥΠ το επόμενο πρωί. Από εκεί στάλθηκε από τον απόρρητο τηλέτυπο στο κέντρο επιχειρήσεων του ΓΕΝ, ενώ αμέσως ενημερώθηκε ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, ο οποίος μάλιστα ζήτησε και πήρε (στις 31 Ιανουαρίου, όταν όλα είχαν πια τελειώσει) αντίγραφο του εγγράφου από τον τότε διοικητή της ΕΥΠ ναύαρχο Λεωνίδα Βασιλικόπουλο.
Είναι προφανές ότι η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών, χάρη στον σταθμό της Αλεξανδρούπολης, είχε έγκαιρα ειδοποιήσει την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία για την προετοιμασία των Τούρκων, ωστόσο είναι εξίσου προφανές από τις μετέπειτα εξελίξεις ότι οι αρμόδιοι δεν έδωσαν την ανάλογη σημασία στην κρίσιμη αυτή πληροφορία.
ΟΙ ΩΡΕΣ ΠΕΡΝΟΥΝ λοιπόν και φτάνουμε το πρωί της 30ης Ιανουαρίου, όταν πλέον έχουν μεταφραστεί και σταλεί τα σχετικά σήμερα στην Αθήνα ώστε να είναι όλοι ενήμεροι. Ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ Χρήστος Λυμπέρης καλείται στο γραφείο του πρωθυπουργού στην Βουλή, όπου μετέχει σε έκτακτη σύσκεψη μαζί με τους υπουργούς Οικονομίας Γιάννο Παπαντωνίου, Άμυνας Γεράσιμο Αρσένη, Εξωτερικών Θεόδωρο Πάγκαλο, Εσωτερικών Άκη Τσοχατζόπουλο και Τύπου Δημήτρη Ρέππα. Εκεί ο ναύαρχος αναλύει επί χάρτου τα στρατιωτικά δεδομένα, όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά και στην Θράκη (όπου υπήρχε αυξημένη ετοιμότητα). Μάλιστα, αργά το βράδυ, πριν τα μεσάνυχτα, χωρίς προηγούμενη απόφαση του ΚΥΣΕΑ, κηρύσσεται επιστράτευση τοπικών εφεδρειών στον Έβρο και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Μέχρι και τότε παίζονταν ένα απίστευτο διπλωματικό πόκερ ανάμεσα στις κυβερνήσεις Ελλάδας, Τουρκίας αλλά και των Ηνωμένων Πολιτειών, αξιωματούχοι των οποίων με συνεχή τηλεφωνήματα προσπαθούσαν να κατευνάσουν την ένταση και να αποτρέψουν τον διαφαινόμενο πόλεμο.
ΠΕΡΑΣΜΕΝΑ ΜΕΣΑΝΥΧΤΑ και ενώ πλέον το ημερολόγιο δείχνει 31 Ιανουαρίου, γίνεται γνωστό ότι έχουν αποβιβαστεί τούρκοι κομάντος στην Μικρή (Δυτική) Ίμια. Όπως αποδεικνύεται σήμερα, το γεγονός η ελληνική κυβέρνηση το πληροφορήθηκε από τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης και το επιβεβαίωσε από την αμερικανική πλευρά. Προς επιβεβαίωση της ύπαρξης των τούρκων κομάντος στο νησί, απογειώθηκε ένα ελληνικό ελικόπτερο. Είναι αυτό που λίγη ώρα μετά κατέπεσε, οδηγώντας στον θάνατο τους Χρήστο Καραθανάση, Παναγιώτη Βλαχάκο και Έκτορα Γιαλοψό. Οι οικογένειες των θυμάτων ακόμα και σήμερα αμφισβητούν τα αίτια της πτώσης. Αν και η ΕΥΠ Αλεξανδρούπολης είχε ενημερώσει, φαίνεται ότι κανένα σχέδιο δεν υπήρχε για αποτροπή πιθανής τουρκικής επιχείρησης κατάληψης της Μικρής Ίμια.
ΠΕΡΙΠΟΥ ΣΤΙΣ ΠΕΝΤΕ τα ξημερώματα ξεκίνησε η περίφημη έκτακτη συνεδρίαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Εξωτερικών και Άμυνας, στο οποίο εντύπωση προκάλεσε ότι συμμετείχαν και άλλοι (μη αρμόδιοι εκ πρώτης όψεως) υπουργοί, μεταξύ των οποίων και ο τότε Μακεδονία-Θράκης και αργότερα πρόεδρος της Βουλής Φίλιππος Πετσάλνικος. Εκεί και μόλις τότε αποφασίστηκε, έπειτα και από αμερικανικές προτάσεις και πιέσεις, η ταυτόχρονη απόσυρση ελληνικών και τουρκικών στρατευμάτων από την περιοχή, με ταυτόχρονη απόσυρση και της ελληνικής σημαίας από την βραχονησίδα. Ακολούθησε, την ίδια ημέρα και μέσα σε τεταμένο κλίμα, η συζήτηση επί των προγραμματικών δηλώσεων της νέας κυβέρνησης στην Βουλή, όπου ο Κώστας Σημίτης έλαβε μεν ψήφο εμπιστοσύνης αλλά συγκέντρωσε τα πυρά σύσσωμης της αντιπολίτευσης για τον χειρισμό της κρίσης αλλά και τις μετέπειτα ευχαριστίες του στην κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών.
ΤΑ ΙΜΙΑ ΑΠΟ ΤΟΤΕ αποτελούν την πιο γνωστή ελληνοτουρκική γκρίζα ζώνη. Οι διεκδικήσεις της Άγκυρας, ωστόσο, δεν περιορίζονται μόνον εκεί. Τον Μάιο του 1996, τρεισίμισι μήνες μετά την κρίση δηλαδή, εκδόθηκε από τις τουρκικές Στρατιωτικές Ακαδημίες εγχειρίδιο με τίτλο «Τα νησιά, νησίδες και βραχονησίδες του Αιγαίου, γεωγραφική-ιστορική-νομική ανασκόπηση και εισηγήσεις πολιτικής».
Σύμφωνα με αυτό, για μια σειρά από νησιά και βραχονησίδες «συνεχίζει νομικά η κυριαρχία της Τουρκίας». Μάλιστα, υπάρχει ρητή αναφορά και για την Ζουράφα στα ανατολικά της Σαμοθράκης, που ανήκει στις αποκαλούμενες «Θρακικές Σποράδες». Μάλιστα, συστηματικά το τελευταίο διάστημα οι Τούρκοι φαίνεται να επιχειρούν να επιβάλουν καθεστώς αμφισβήτησης στη βραχονησίδα αυτή, παρενοχλώντας τα ελληνικά αλιευτικά που την προσεγγίζουν.
Αποδείχθηκε αυτό άλλωστε πολύ πρόσφατα, μόλις γνωστοποιήθηκε στον τουρκικό Τύπο το απόρρητο σχέδιο του τουρκικού στρατιωτικού κατεστημένου «Suga», σύμφωνα με το οποίο προβλέπονταν να βρεθεί η αφορμή για ένα ενδεχόμενο ελληνοτουρκικό επεισόδιο που θα δικαιολογούσε ακόμα και τουρκική απόβαση σε αιγαιοπελαγίτικα νησιά στην συγκεκριμένη περιοχή, όπου συχνά δημιουργούνται προστριβές ανάμεσα σε έλληνες και τούρκους ψαράδες.
Μάλιστα, στο παρελθόν έχει γραφτεί (χωρίς ποτέ να διαψευστεί) ότι ενίοτε το ελληνικό Λιμενικό Σώμα, εκτελώντας πολιτικές εντολές, «συνιστά» στους έλληνες ψαράδες να αποφεύγουν την προσέγγιση στην περιοχή, κάνοντας πολλούς να πιστεύουν ότι πάνω στην Ζουράφα της Θράκης στήνονται σταδιακά τα δεύτερα Ίμια της πρόσφατης ελληνοτουρκικής ιστορίας...