Τελευταία ανάμεσα στις χώρες της Ευρώπης των «15» και σε ακόμη χειρότερη θέση από χώρες που μπήκαν αργότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση των «27», όπως η Τσεχία, είναι η Ελλάδα στον τομέα της ανακύκλωσης καθώς το ποσοστό των απορριμμάτων που ανακυκλώνει «αγγίζει» μόλις το 18% με 20% επί των παραγόμενων σκουπιδιών, τη στιγμή που ο γενικότερος στόχος για την ανακύκλωση αστικών στερεών αποβλήτων είναι 50% έως το 2020.
Όπως αναφέρει το ΑΜΠΕ, ειδικότερα, σε δεκάδες δήμους της χώρας δεν λειτουργεί ακόμη και σήμερα κάποιο οργανωμένο και εγκεκριμένο πρόγραμμα ανακύκλωσης. Το επικρατέστερο σύστημα είναι εκείνο των μπλε κάδων της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) για τα υλικά συσκευασιών, από το οποίο απουσιάζουν 84 δήμοι σε σύνολο 325 και συμμετέχουν 241.
Επίσης, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι, σύμφωνα με την ιστοσελίδα της ΕΕΑΑ, δεν διαθέτουν μπλε κάδους μεγάλες πόλεις, όπως η Δράμα, η Τρίπολη, η Καβάλα και η Ξάνθη ενώ απουσιάζουν από το σύστημα ακόμη και ολόκληροι νομοί (περιφερειακές ενότητες), όπως εκείνοι της Αρκαδίας, της Δράμας, της Καβάλας, της Ξάνθης και της Χίου.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί και η Ρόδος, ένας σημαντικός τουριστικός προορισμός, που παράγει ετησίως 120.000 τόνους απορρίμματα το χρόνο και διαθέτει μόνο κάποια σημεία συγκέντρωσης συσκευασιών που λειτουργούν από εθελοντές.
Οι λόγοι της κατάστασης αυτής αναζητούνται ανάμεσα στον βαθμό ευαισθητοποίησης των πολιτών, την έλλειψη συστηματικότητας και οργάνωσης εκ μέρους των Δήμων και της Πολιτείας, τη μη επέκταση των όποιων προγραμμάτων εφαρμόστηκαν αλλά και τις επιλογές που προβάλλουν ισχυρά οικονομικά κέντρα.
Οι μπλε κάδοι και οι εναλλακτικές προτάσεις
«Το πρόγραμμα των πολλαπλών ρευμάτων ανακύκλωσης, δηλαδή των πολλών κάδων - ενός για κάθε υλικό - κυρίως λόγω διαχείρισης, δεν είχε καλά αποτελέσματα σε πιλοτικά προγράμματα, όπου δοκιμάστηκε» δηλώνει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ η πρόεδρος του Δ.Σ. του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) - που υπάγεται στον έλεγχο του ΥΠΕΚΑ - Κάτια Λαζαρίδη.
Τονίζει δε ότι στις προτεραιότητες του ΕΟΑΝ δεν είναι ο επανασχεδιασμός του συστήματος (με την ανακύκλωση συσκευασιών στους μπλε κάδους και τα εναλλακτικά συστήματα διαχείρισης) καθώς η απόδοσή του θεωρείται ικανοποιητική. Αντίθετα, επιδιώκεται η πύκνωση του δικτύου του, τόσο με τη συμμετοχή περισσοτέρων Δήμων όσο και με την τοποθέτηση περισσοτέρων κάδων.
Ωστόσο, σε κάποιες περιοχές της χώρας λειτουργούν συστήματα που συγκεντρώνουν ξεχωριστά γυαλί, πλαστικό, λευκοσίδηρο και χαρτί. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του Δήμου Βύρωνα στην Αττική που αποφάσισε πριν από πέντε χρόνια να δημιουργήσει μόνος του δίκτυο συλλογής των παραπάνω υλικών προκειμένου να τα οδηγεί στη συνέχεια στους φορείς που τα ανακυκλώνουν. Στο ίδιο μήκος κύματος, χωριστοί κάδοι για τα υλικά αυτά υπάρχουν και σε πολλά νησιά.
Από την άλλη πλευρά, εφικτό θεωρεί το στόχο των μηδενικών αποβλήτων (zero waste) ο ευρωβουλευτής των Οικολόγων Πρασίνων Νίκος Χρυσόγελος, τονίζοντας στο ΑΠΕ - ΜΠΕ ότι δεν αρκεί μόνο ο μπλε κάδος. Αντιπροτείνει, μάλιστα, μια εναλλακτική μείωσης απορριμμάτων με πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση με διαλογή στην πηγή και κομποστοποίηση. Κάτι τέτοιο εκτιμά ότι μπορεί να αυξήσει την ανακύκλωση στο 80% με 90% και να μειώσει συνολικά το κόστος διαχείρισης των απορριμμάτων. Ιδιαίτερη βαρύτητα, σε κάθε περίπτωση, δίνει στη συλλογή, κυρίως του χαρτιού, την επέκταση των προγραμμάτων ανακύκλωσης σε όλη τη χώρα και την υποχρέωση των επιχειρήσεων να συμμετέχουν σε αυτά.
«Τέτοιου είδους παραδείγματα έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία στον ευρωπαϊκό νότο και σε χώρες όπως η Ιταλία» αναφέρει και σχολιάζει ότι η πραγματική διαλογή στην πηγή, στα σπίτια των καταναλωτών, θα μπορούσε να λύσει ακόμη και το θέμα της ταφής καθώς σε αυτήν θα οδηγούνταν εξαιρετικά μικρές ποσότητες υπολειμμάτων σκουπιδιών.
Η παρούσα κατάσταση και τα οικονομικά δεδομένα
Σε ό,τι αφορά τις δυνατότητες ανακύκλωσης που υπάρχουν στην Ελλάδα, εκτός από τα υλικά συσκευασίας (χαρτί, πλαστικό, αλουμίνιο και γυαλί), ο καταναλωτής που επιθυμεί να ανακυκλώνει θα πρέπει να αναζητά σημεία συγκέντρωσης άλλων υλικών από εγκεκριμένα εναλλακτικά συστήματα (για τη συλλογή ορυκτέλαιων, λιπαντικών, ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών, μπαταριών, λαμπτήρων, ελαστικών, παλαιών αυτοκινήτων, οικοδομικών υλικών και κλαδιών δέντρων).
Αντίστοιχα δίκτυα, τα οποία δεν οφείλουν να έχουν έγκριση από τον ΕΟΑΝ, λειτουργούν στο πλαίσιο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας για τη συγκέντρωση τηγανέλαιων, μετάλλων, μελανοταινιών και δοχείων μελανιού για εκτυπωτές, φαρμάκων, ρούχων ή παπουτσιών, καθώς τέτοιες πρωτοβουλίες αποδίδουν κέρδος στις αντίστοιχες εταιρείες ή αναπτύσσονται στο πλαίσιο εθελοντικών πρωτοβουλιών κοινωνικής στήριξης.
Εκτός δυνατοτήτων ανακύκλωσης βρίσκονται αυτή τη στιγμή τα φθαρμένα ρούχα που δεν μπορούν να αξιοποιηθούν μέσω κοινωνικών δικτύων για επαναχρησιμοποίηση, τα αλουμινόχαρτα, οι τηλεκάρτες, τα CD και DVD, τα παλιά έπιπλα και οι συσκευασίες που περιέχουν τοξικά υλικά (εντομοκτόνα, αντιψυκτικά κ.α.).
«Όπου μια διαδικασία δεν είναι επικερδής έρχεται η εναλλακτική διαχείριση, μέσω των συστημάτων που εγκρίνει, και η έννοια της διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού, ο οποίος υποχρεώνεται να πληρώνει μια εισφορά ώστε να αναλαμβάνει το κόστος της ανακύκλωσης της συσκευασίας ή του προϊόντος που πουλά» σχολιάζει η κ. Λαζαρίδη και τονίζει ότι είναι μεγάλο το κόστος για την ανάπτυξη ενός συστήματος συγκέντρωσης και διαχείρισης για τα περισσότερα ρεύματα υλικών.
Σε ευρύτερο επίπεδο, εκτιμά ότι η επικείμενη αύξηση του κόστους διαχείρισης των απορριμμάτων μέσω της επιβολής νέου ειδικού τέλους ταφής για τα μη επεξεργασμένα απόβλητα που οδηγούνται σε ΧΥΤΑ από τις αρχές του 2014, θα μπορούσε να αλλάξει τις ισορροπίες και να καταστήσει συμφέρουσα την ανάπτυξη τέτοιων συστημάτων που σήμερα θα κόστιζαν πολύ περισσότερο από ό,τι η μεταφορά σκουπιδιών στους ΧΥΤΑ.
Την οικονομική πλευρά του ζητήματος θέτει και ο κ. Χρυσόγελος, από τη δική του οπτική γωνία, επισημαίνοντας: «υπάρχει μια επιμονή σε κάποια προγράμματα διαχείρισης απορριμμάτων και ανακύκλωσης, τα οποία είναι αποτέλεσμα επιρροής πολιτικών αποφάσεων από ισχυρά οικονομικά κέντρα.
Στόχος είναι η παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων σκουπιδιών και η σύνδεση της διαχείρισής τους με τεχνικές βιοξήρανσης που οδηγούν τελικά σε καύση». Έτσι, όπως τονίζει, δεν προωθείται πολλές φορές η διαλογή στην πηγή γιατί ανταγωνίζεται τα παραπάνω προγράμματα που, μάλιστα, όταν εφαρμόζονται, θέτουν ρήτρες και πρόστιμα στους δημότες σε περίπτωση που τα σκουπίδια που παράγουν είναι λιγότερα από ό,τι προέβλεπαν οι αρχικές συμφωνίες.
Ο ρόλος του πολίτη
Σε κάθε περίπτωση, οι περισσότεροι συμφωνούν ότι ο πολίτης ανταποκρίνεται σε οργανωμένες προσπάθειες ευαισθητοποίησης του κοινού για την ανακύκλωση. «Θεωρώ ότι υπάρχει μια αρκετά μεγάλη, κρίσιμη μερίδα πολιτών που είναι ευαισθητοποιημένη ώστε να μπορεί να υλοποιήσει τα προγράμματα. Ο πολίτης τις περισσότερες φορές είναι μπροστά από την Τοπική Αυτοδιοίκηση» σχολιάζει η κ. Λαζαρίδη.
Από την πλευρά του, ο κ. Χρυσόγελος τονίζει ότι πράγματι ο κόσμος ανταποκρίθηκε στις προσπάθειες οργάνωσης προσπαθειών ανακύκλωσης από το 1980 και μετά. Εκείνο που «έφταιγε», κατά τη γνώμη του, ως τώρα ήταν η μη επέκταση των προγραμμάτων και των ρευμάτων ανακύκλωσης, η επιρροή αποφάσεων από ισχυρά οικονομικά κέντρα και η έλλειψη συστηματικότητας και καλής οργάνωσης.
Οι επικρατέστερες προτάσεις
Οι περισσότερες προτάσεις που διατυπώνονται, σήμερα έρχονται, να λειτουργήσουν προσθετικά στο ήδη διαμορφωμένο τοπίο με τους μπλε κάδους.
Κυρίαρχη είναι η θέση της κομποστοποίησης, για την οποία και η κ. Λαζαρίδη, με την πανεπιστημιακή της ιδιότητα, υποστηρίζει ότι «θα ήταν εφικτό στην Ελλάδα ένα σύστημα με τρεις κάδους, τους δύο υπάρχοντες για συσκευασίες και σκουπίδια και ενός ακόμη για τα βιοαποικοδομήσιμα απορρίμματα».
Ένα σύστημα κέντρων διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών, β' τύπου, ώστε να συγκεντρώνονται εκεί περισσότερες συσκευασίες από τα σκουπίδια, αφού πρώτα απομακρύνονται από αυτά τα οργανικά απόβλητα, προτείνει από την πλευρά του ο ομότιμος καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής Θ. Λέκκας.
«Πράσινα σημεία» σε κάθε πόλη, όπου οι πολίτες θα μεταφέρουν υλικά που θέλουν να ανακυκλώσουν, αλλά δεν γνωρίζουν πώς να τα διαχειριστούν, προτείνει ο Φίλιππος Κιρκίτσος, πρόεδρος της ΜΚΟ «Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης».
Στο μεταξύ, πιλοτικό πρόγραμμα για τη συγκέντρωση άδειων φιαλών φυτοφαρμάκων σε διάσπαρτα σημεία στην ύπαιθρο και συγκεκριμένα σε αγροτικές περιοχές επεξεργάζεται ο ΕΟΑΝ, σε συνεργασία με την ΕΕΑΑ. Σύμφωνα με την κ. Λαζαρίδη, το θέμα βρίσκεται στο στάδιο του σχεδιασμού.
Χρηστικός Οδηγός Ανακύκλωσης
Yλικά συσκευασίας στους μπλε κάδους
Υλικά συσκευασίας, όπως είναι γνωστό, συλλέγονται στους μπλε κάδους της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης και στο πλαίσιο άλλων διαδικασιών συλλογής ειδικών κατηγοριών απορριμμάτων.
Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο αυτό ανακυκλώνουμε:
-χάρτινες συσκευασίες (χαρτοκιβώτια από ηλεκτρικές συσκευές, τρόφιμα και είδη καθαρισμού, χαρτοσακούλες, συσκευασίες τύπου τετραπάκ, εφημερίδες, βιβλία, περιοδικά, φακέλους),
- πλαστικές συσκευασίες (για παράδειγμα από μπουκάλια νερού, αναψυκτικά, τρόφιμα, απορρυπαντικά, είδη καθαρισμού, πλαστικές θήκες, πλαστικές σακούλες και σακουλάκια),
- συσκευασίες από αλουμίνιο (κουτάκια από αναψυκτικά, μπύρες, αλουμινένια μπολ μιας χρήσης),
- λευκοσίδηρο (συσκευασίες από γάλα εβαπορέ, κονσέρβες, ζωοτροφές, τοματοπολτό, μεταλλικά ταψάκια),
- γυαλί (συσκευασίες από νερά, γάλατα, χυμούς, αναψυκτικά, αλκοολούχα ποτά, αρώματα, χυμούς, φάρμακα, βαζάκια τροφίμων).
Δεν θα πρέπει να καταλήγουν στους μπλε κάδους
Δεν θα πρέπει να καταλήγουν στους μπλε κάδους υλικά, όπως χρησιμοποιημένες χαρτοπετσέτες, χαρτομάντηλα, χαρτί υγείας, μικρά χαρτάκια, εισιτήρια, σκισμένες σελίδες, βρεγμένα ή λαδωμένα χαρτιά, βιοδιασπώμενες σακούλες, καλαμάκια, πλαστικά μαχαιροπήρουνα, πλαστικά έπιπλα, αφρολέξ, φελιζολ, CD και DVD, τηλεκάρτες και συσκευασίες που περιείχαν τοξικά υλικά (όπως ορυκτέλαια, αντιψυκτικά και εντομοκτόνα), αλουμινόχαρτα, σπασμένα γυαλιά ή μπουκάλια, κεραμικά και υλικά από πηλό, κοινοί λαμπτήρες πυρακτώσεως και αλογόνου, χρησιμοποιημένα ιατρικά και φαρμακευτικά υλικά (σύριγγες, νυστέρια, οροί, θερμόμετρα υδραργύρου).
Υπολείμματα τροφών για κομποστοποίηση
Στον κάδο κομποστοποίησης, που μπορεί ο καθένας να τοποθετήσει στην αυλή ή το μπαλκόνι του, μπορούν να εναποτίθενται οργανικά υπολείμματα, όπως το κουρεμένο γρασίδι, φύλλα, χόρτα, υπολείμματα λαχανικών και φρούτων, χαρτί κουζίνας, υπολείμματα καφέ, φακελάκια τσαγιού, θρυμματισμένα τσόφλια αυγών, πριονίδι, άχυρο, στάχτη μη επεξεργασμένου ξύλου (σε μικρές ποσότητες) κ.ά.
Ωστόσο, σύμφωνα με τις οδηγίες του Γραφείου Στήριξης Οικιακής Κομποστοποίησης της Διεύθυνσης Πρασίνου του Δήμου Βόλου, δεν θα πρέπει να απορρίπτονται σε αυτούς υλικά, όπως λίπη, λάδια, υπολείμματα μαγειρεμένων φαγητών, κόκαλα, κρέας, ψάρια, γαλακτοκομικά προϊόντα, στελέχη άρρωστων φυτών, περιττώματα ζώων.
Αδειοδοτημένα από τον ΕΟΑΝ συστήματα
Ορυκτέλαια - λιπαντικά
Ανακυκλώνονται και παράγουν νέο ορυκτέλαιο. Συγκεντρώνονται σε συνεργεία αυτοκινήτων που συνεργάζονται με αδειοδοτημένους φορείς παραλαβής ορυκτελαίων.
Μπαταρίες
Μπαταρίες μικροσυσκευών συλλέγονται στους κάδους του ΑΦΗΣ (Συλλογικού Συστήματος Εναλλακτικής Διαχείρισης Φορητών Ηλεκτρικών Στηλών και Συσσωρευτών).
Οι μπαταρίες αυτοκινήτων - συσσωρευτές και καταλύτες θα πρέπει να δίνονται σε συνεργεία αυτοκινήτων που διαθέτουν κάδους συλλογής τέτοιων αντικειμένων και συνεργάζονται με εταιρείες διαχείρισης στερεών αποβλήτων (Συλλογικά Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσσωρευτών), με στόχο την ανάκτηση ευγενών μετάλλων.
Επίσης, η νομοθεσία υποχρεώνει μεγάλες αλυσίδες πώλησης ηλεκτρικών συσκευών να παραλαμβάνουν την παλιά σας ηλεκτρική συσκευή εφόσον αγοράσετε μια καινούρια. Ισχύει, πάντως η αντιστοιχία ένα προς ένα, δηλαδή παράδοση μίας παλιάς συσκευής για την αγορά μιας νέας.
Λαμπτήρες
Μπορούν να μεταφέρονται σε εταιρείες όπως η Φωτοκύκλωση Α.Ε. που ανακυκλώνουν φωτιστικά είδη (μονόφωτα, πολύφωτα, φωτιστικά γραφείου, λαμπτήρες φθορισμού και εξοικονόμησης).
Ελαστικά
Τα ελαστικά των αυτοκινήτων μπορούν να παραδίδονται σε καταστήματα ελαστικών με στόχο στη συνέχεια να αναγομωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν από το Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Μεταχειρισμένων Ελαστικών είτε για την κατασκευή νέων ελαστικών, είτε για τη δημιουργία άλλων υλικών κατασκευής δρόμων, αεροδρομίων κ.λπ.
Παλιά αυτοκίνητα
Μονάδες ανακύκλωσης αυτοκινήτων της εταιρείας "Εναλλακτική Διαχείριση Οχημάτων Ελλάδος" (ΕΔΟΕ) λειτουργούν σε διάφορα σημεία της χώρας. Εκεί απομονώνονται τα τοξικά υγρά ενώ ορισμένα μέρη των αυτοκινήτων χρησιμοποιούνται ως ανταλλακτικά και τα υπόλοιπα ανακυκλώνονται.
Oικοδομικά υλικά
Θα πρέπει να καταλήγουν στους Δήμους, οι οποίοι έχουν την ευθύνη για τη διαχείριση των αδρανών αποβλήτων, μέσω Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης. Παράλληλα, είναι επιφορτισμένοι και με την αρμοδιότητα του θρυμματισμού και της κομποστοποίησης κλαδεμάτων και φύλλων που μπορούν επίσης να μετατραπούν σε πέλλετ. Στρώματα και παλιά έπιπλα παραλαμβάνονται επίσης από τις υπηρεσίες καθαριότητας των δήμων.
Μη αδειοδοτημένα - ιδιωτικά συστήματα
1. Τηγανέλαια
Χρησιμοποιούνται είτε για παραγωγή βιοκαυσίμων είτε για προϊόν σαπουνοποιίας και βιολιπαντικών από ιδιωτικά συστήματα, σούπερ μάρκετ, εταιρείες παραγωγής βιοκαυσίμων ακόμη και από δήμους. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Δήμου Νεάπολης - Συκεών που παρουσιάζει θεαματική αύξηση στη συλλογή των τηγανόλαδων μέσω των σχολείων και της ευαισθητοποίησης μαθητών και γονέων.
2. Μελάνια εκτυπωτών
Θα πρέπει να παραδίδονται σε εταιρείες ανακύκλωσης που προχωρούν σε ανακατασκευή και επαναχρησιμοποίηση των άδειων κεφαλών και δοχείων για εκτυπωτές, φωτοτυπικά μηχανήματα και συσκευές τηλεομοιοτυπίας(fax).
3. Φάρμακα
Φάρμακα που δεν έχουν λήξει μπορούν να προσφέρονται σε κοινωνικά ιατρεία, κοινωνικά φαρμακεία και οργανώσεις. Τη διανομή τους αναλαμβάνουν τα ίδια τα φαρμακεία, τα οποία επίσης διαθέτουν κάδους ανακύκλωσης για τα ληγμένα φάρμακα, αφού τα απομονώσουμε από τις χάρτινες ή πλαστικές εξωτερικές συσκευασίες τους που μπορούν να εναποτεθούν στους μπλε κάδους για υλικά συσκευασιών.
4. Ρούχα ή παπούτσια
Ιδιωτικές εταιρείες συλλέγουν ρούχα, παπούτσια, υφάσματα, κουρτίνες και τα χρησιμοποιούν για την παρασκευή υλικών καθαρισμού, στουπιών, μονωτικών και άλλων υλικών.
5. Μέταλλα
Εταιρείες ανακύκλωσης μετάλλων λειτουργούν τον τελευταίο καιρό πολλές λόγω υψηλών κερδών από την ανάκτησή τους. Εκεί, μπορούν οι καταναλωτές να μεταφέρουν υδραυλικά υλικά, προφίλ κουφωμάτων, σκεύη και άλλα μεταλλικά αντικείμενα.
Επαναχρησιμοποίηση
Συσκευές που λειτουργούν, ρούχα και παπούτσια που βρίσκονται σε καλή κατάσταση, έπιπλα, ιατρικός εξοπλισμός, παιχνίδια, βιβλία, οικιακά είδη και άλλα αντικείμενα μπορούν να φανούν πολύ χρήσιμα σε συνανθρώπους μας. Γι' αυτό προτείνεται η προσφορά τους σε κοινωνικούς φορείς ή δίκτυα ανταλλαγών.
Συμβουλές προς τους καταναλωτές:
-να πλένουν τις συσκευασίες ώστε να μην καταλήγουν βρώμικες στην ανακύκλωσης,
-να βγάζουν τα πλαστικά ή μεταλλικά καπάκια από γυάλινες ή πλαστικές συσκευασίες,
-να μην ρίχνουν τις συσκευασίες στους μπλε κάδους σε κλειστές σακούλες,
-να τσακίζουν τα χαρτόκουτα και να συμπιέζουν τις συσκευασίες ώστε να καταλαμβάνουν μικρότερο όγκο,
-όταν ξεβιδώνουν λαμπτήρες οικονομίας να τους κρατούν από την πλαστική τους βάση και όχι από το γυάλινο κάλυμμα ώστε να μην διαφύγει ο υδράργυρος που περιέχουν.