Στήνουν «θερμό» επεισόδιο

ΤΟΥ ΑΡΗ ΑΜΠΑΤΖΗ

Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σε τεντωμένο σχοινί

Tι συμβαίνει στον ουρανό του Αιγαίου και έχει βαλθεί η απέναντι πλευρά να αποδείξει ότι δεν έχει καμία βάση το κατηγορητήριο, με το οποίο κατηγορείται μια χούντα στις τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις ότι την περίοδο 2002-2003 είχε καταστρώσει σχέδιο αποσταθεροποίησης στην Τουρκία, προκαλώντας τεχνητή ένταση στο Αιγαίο;

Ο Τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ

Ερντογάν και ο υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου κάνουν λόγο για... 22 συμφωνίες που υπέγραψαν με την ελληνική κυβέρνηση.

Το κατηγορητήριο, μάλιστα, λέει ότι η χούντα είχε για στόχο –αν είναι δυνατόν– η ένταση να κλιμακωθεί σε βαθμό που τελικά ένα ελληνικό μαχητικό να ρίξει ένα τουρκικό κι αν δεν καταστεί αυτό δυνατόν, το τουρκικό να πέσει από πυρά επίσης τουρκικού και να δημιουργηθεί η εικόνα ότι το έριξε ελληνικό αεροσκάφος.
Από τη «νέα περίοδο στα Ελληνοτουρκικά» έχουμε περάσει στην περίοδο που «η Άγκυρα προκαλεί».
Όταν άνοιγε η νέα σελίδα με την επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα, όλα φαίνονταν ρόδινα. Οι δύο πλευρές είχαν συμφωνήσει ακόμη και στη σύσταση οργάνου που θα παρακολουθεί την πρόοδο στις σχέσεις και τις επιμέρους συνεργασίες και θα συνεδριάζει δύο φορές το χρόνο. Για άλλη μια φορά όμως αποδείχθηκε ότι η φιλολογία περί «οικοδόμησης εμπιστοσύνης» είναι κενό γράμμα. Διότι, από την άλλη, δεν εκλείπει η πηγή της έντασης. Ειδικά η τουρκική πλευρά, αμέσως μετά τις επαφές στην Αθήνα, πρόσθεσε στη φρασεολογία της τη σχετική με την εξωτερική της πολιτική το εξής: «Σε όλη την ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας είχαν υπογραφεί 35 συμφωνίες, αλλά εμείς μέσα σε μία ημέρα υπογράψαμε με την Ελλάδα 22 συμφωνίες». Αυτή την πρόταση τη διατύπωσαν αρκετές φορές ο Τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου. Κι αυτό στην προσπάθειά τους να δείξουν τα αποτελέσματα της «πολυδιάστατης» εξωτερικής πολιτικής και της αρχής «μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες».
Το ερώτημα είναι για ποιο λόγο η τουρκική φρασεολογία κάνει αυτή την αυθαίρετη και αβάσιμη «αναβάθμιση» των «22 συμφωνιών» που υπογράφηκαν στην Αθήνα, τη στιγμή που αυτές είναι κοινές δηλώσεις συνεργασίας, μεταξύ των οποίων υπάρχει, για παράδειγμα, και η κοινή δήλωση του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων με το τουρκικό πρακτορείο «Ανατολή». Για ποιο λόγο βαπτίστηκαν «συμφωνίες» οι δηλώσεις αυτές; Μα φυσικά για λόγους εντυπωσιασμού.

Αυξομείωση… εντάσεων

Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 βαδίζουν σε μία γραμμή αυξομείωσης των εντάσεων, με σταθμούς πότε την κορύφωση της έντασης και πότε τις φάσεις συνεργασίας. Τις περισσότερες φορές, αυτό έγινε υπό μορφή συνέχειας. Δηλαδή το κλίμα συνεργασίας και διαλόγου ήταν ο επόμενος σταθμός έπειτα από μια μεγάλη ένταση. Ο βαθμός της έντασης όμως πάντα καθορίστηκε από το προφίλ και τους χειρισμούς της εξουσίας στην Τουρκία. Μπορεί να έχει γίνει συνήθεια να αποδίδεται η προσπάθεια πρόκλησης έντασης στο λεγόμενο «στρατιωτικό κατεστημένο» της Τουρκίας, αλλά η συνήθεια αυτή μάλλον βλαβερή και ανούσια τείνει να καταντήσει.
Οι Ένοπλες Δυνάμεις από μόνες τους δεν είναι σε θέση όχι να προκαλέσουν ένταση στο Αιγαίο, αλλά έτσι όπως έχει εξελιχθεί το πράγμα ούτε καν το γόητρό τους στο εσωτερικό της Τουρκίας δεν μπορούν να υπερασπιστούν.
Υπάρχει ένα σημαντικό σημείο που δείχνει το πόσο μπορεί να «προχωρήσει» η σημερινή πολιτική εξουσία στην Τουρκία. Η ιστορία με τα πλοία της ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα και η αιματηρή έκβαση όσον αφορά στο τουρκικό πλοίο είναι κάτι που έχει εκληφθεί ως στοιχείο των τουρκοϊσραηλινών σχέσεων και μόνο. Ωστόσο, η εξουσία στην Τουρκία στέλνοντας το συγκεκριμένο πλοίο με επιβάτες ανθρώπους που πήγαιναν για να σκοτωθούν σε έναν «ιερό πόλεμο» έδειξε μέχρι ποιο σημείο λογικής «θερμού» επεισοδίου μπορεί να φτάσει, ακόμη και στο χώρο της εξωτερικής πολιτικής. Και σημειωτέον, στην περίπτωση αυτή δεν υπήρχαν τουρκικές «Ένοπλες Δυνάμεις»!
Ίσως κατά τις επαφές της τουρκικής αντιπροσωπείας στην Αθήνα με τις οποίες εγκαινιάστηκε η «νέα εποχή» στα Ελληνοτουρκικά, κάποιος από την Αθήνα θα έπρεπε να νιώσει την ανάγκη να ρωτήσει τι ακριβώς εννοεί ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε στην Τουρκία το 2001 και πριν από λίγο καιρό και στην Ελλάδα στα ελληνικά, όταν γράφει ότι «ο χώρος στον οποίο η Τουρκία βρίσκεται κοντά στον πόλεμο, περισσότερο από κάθε άλλη περίπτωση, είναι τα νησιά του Αιγαίου που περιορίζουν σε σημαντικό βαθμό το ζωτικό της χώρο, πράγμα που οφείλεται στα ασυγχώρητα λάθη που έχουν γίνει εξαιτίας της απουσίας συνεπούς θαλάσσιας στρατηγικής»;