Ο θυμός μπορεί να προκληθεί τόσο από εσωτερικά ερεθίσματα (όπως η ανάμνηση ενός τραυματικού γεγονότος), όπως και από εξωτερικά ερεθίσματα (όπως το να σου πει κάποιος ψέματα).
Ο κάθε άνθρωπος χρησιμοποιεί ένα συνδυασμό συνειδητών και ασυνείδητων διαδικασιών για να αντιμετωπίσει τα συναισθήματα του θυμού του. Οι δύο βασικοί τρόποι που εκδηλώνει κάποιος το θυμό του είναι να τον εκφράσει δυναμικά ή να τον καταπιέσει.
Το να εκφράσει κανείς το θυμό του με ένα δυναμικό και όχι επιθετικό τρόπο είναι ο πιο υγιής τρόπος έκφρασης του θυμού. Για να μπορέσει κανείς να το κάνει αυτό θα πρέπει να μάθει το πώς να κάνει σαφές ποιες είναι οι ανάγκες του και πώς μπορεί να τις ικανοποιήσει χωρίς να πληγώνει τους άλλους. Το να είναι κανείς δυναμικός δεν σημαίνει ότι είναι απαιτητικός ή πιεστικός. Σημαίνει ότι σέβεται στον εαυτό του και διεκδικεί το σεβασμό των άλλων.
Όταν ο θυμός καταπιέζεται, στη συνέχεια μεταλλάσσεται και ανακατευθύνεται. Όταν κανείς κρατάει το θυμό μέσα του, σταματάει να σκέφτεται και εστιάζεται σε κάτι άλλο. Ο σκοπός είναι να καταπιέσει το θυμό του και να το μετατρέψει σε μία άλλη αποτελεσματική συμπεριφορά. Αυτή όμως η αντίδραση ενέχει ορισμένους κινδύνους:
Όταν δεν εκφράζουμε το θυμό μας, ο θυμός αυτός μπορεί να στραφεί μέσα μας, να γυρίσει πίσω στον εαυτό μας. Ο εσωτερικευμένος θυμός μπορεί να προκαλέσει υψηλή πίεση, ταχυκαρδία, ή κατάθλιψη.
Η μη έκφραση του θυμού, μπορεί επίσης να οδηγήσει στην παθολογική έκφραση του θυμού, όπως είναι η παθητική – επιθετική συμπεριφορά (το να εκδικείσαι τους άλλους έμμεσα, χωρίς να τους λες το γιατί, αντί να τους αντιμετωπίζεις στα ίσια) ή η κυνική - επιθετική προσωπικότητα. Τα άτομα που συνεχώς θέλουν να υποβιβάζουν τους άλλους, να τους κρίνουν, και να κάνουν κυνικά σχόλια, δεν έχουν μάθει να εκφράζουν αποτελεσματικά το θυμό τους. Δεν είναι τυχαίο που τέτοια άτομα δυσκολεύονται στις σχέσεις τους.
Η σωστή διαχείριση του θυμού στοχεύει στο να μειώσει την ένταση των συναισθημάτων και την ψυχολογική αναστάτωση που αυτός προκαλεί. Δεν μπορούμε να απαλλαγούμε, ούτε να αποφύγουμε τα γεγονότα ή τους ανθρώπους που μας θυμώνουν, ούτε να τα αλλάξουμε, μπορούμε όμως να μάθουμε να ελέγχουμε τις αντιδράσεις μας.
Γιατί ορισμένοι άνθρωποι θυμώνουν περισσότερο;
Ορισμένοι άνθρωποι είναι πιο θυμωμένοι από άλλους. Θυμώνουν πιο εύκολα και πιο έντονα από ότι ο μέσος άνθρωπος. Υπάρχουν και άλλοι που δεν δείχνουν το θυμό τους δυνατά και ξεκάθαρα αλλά είναι μόνιμα ενοχλημένοι και γκρινιάρηδες. Οι άνθρωποι που θυμώνουν εύκολα δεν ξεσπάνε πάντα σε φωνές, ούτε σπάνε πράγματα. Μερικές φορές απομονώνονται, μελαγχολούν και αρρωσταίνουν.
Τα άτομα που θυμώνουν εύκολα, έχουν αυτό που στην ψυχολογία λέμε χαμηλή αντοχή στην ματαίωση. Αυτό σημαίνει ότι νιώθουν ότι δεν θα έπρεπε να υπόκεινται σε απογοητεύσεις, άβολες καταστάσεις ή ενοχλήσεις. Δεν αντέχουν να δεχτούν τα πράγματα χωρίς να εκνευριστούν, και εξοργίζονται κυρίως όταν η κατάσταση φαίνεται άδικη.
Τι είναι αυτό, όμως που τους κάνει έτσι ευέξαπτους; Ένας λόγος μπορεί να είναι η γενετική προδιάθεση. Υπάρχουν δεδομένα που δείχνουν ότι μερικά παιδιά γεννιούνται ευερέθιστα, έτοιμα για καυγά, θυμώνουν πολύ εύκολα και αυτά τα σημάδια είναι εμφανή από την πρώιμη βρεφική ηλικία. Ένας άλλος λόγος είναι κοινωνικο - πολιτισμικός. Ο θυμός συχνά γίνεται αντιληπτός σαν κάτι αρνητικό.
Μαθαίνουμε για παράδειγμα ότι είναι αποδεκτό να εκφράζουμε το άγχος μας, την κατάθλιψή μας, άλλα συναισθήματα, αλλά δεν επιτρέπεται να εκφράσουμε το θυμό μας. Σας αποτέλεσμα, δεν μαθαίνουμε και πώς να τον διαχειριστούμε ή να τον διοχετεύσουμε αποτελεσματικά. Ένας άλλος λόγος είναι το οικογενειακό περιβάλλον. Συνήθως, τα άτομα που θυμώνουν εύκολα, προέρχονται από οικογένειες που είναι διασπαστικές, χαοτικές και δεν έχουν συναισθηματική επικοινωνία.
Διαχείριση του θυμού
Ο σωστός τρόπος έκφρασης του θυμού είναι μία ικανότητα. Συχνά αυτή την ικανότητα δεν την μαθαίνουμε σπίτι μας, κυρίως όταν μεγαλώνουμε σε ένα περιβάλλον όπου ακούμε συνέχεια φωνές, ή ο θυμός θεωρείται κάτι κακό και απορριπτέο.
Ο θεμέλιος λίθος της διαχείρισης του θυμού έχει δύο πτυχές: 1) ποτέ μα ποτέ δεν λειτουργούμε όταν είμαστε θυμωμένοι και 2) εξασκούμαστε συνέχεια στο πώς να μάθουμε να χειριζόμαστε τη συγκεκριμένη κατάσταση που μας προκαλεί θυμό.
Είναι σαν να πρόκειται να μάθουμε μία ξένη γλώσσα. Δεν θα μάθουμε ποτέ να την μιλάμε αν δεν διαβάσουμε, την ακούσουμε, και κυρίως αν δεν προσπαθήσουμε να αναπαράγουμε από μόνοι μας λέξεις και προτάσεις. Το να χτίσουμε ικανότητες για να αντιμετωπίσουμε το θυμό, δηλαδή το να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε τις καταστάσεις με ένα παραγωγικό και αποτελεσματικό τρόπο που θα μας βοηθήσει να αυξήσουμε την αυτοπεποίθησή μας (ώστε να είμαστε περήφανοι για τον εαυτό μας) είναι ο στόχος μας και το επιθυμητό.
Μερικοί κανόνες που θα έπρεπε να έχουμε υπόψη μας είναι οι εξής:
- Προσοχή στα συναισθήματά μας. Παρατηρήστε αν είστε θυμωμένοι. Αν νιώθετε έτσι επιτρέψτε στον εαυτό σας να βιώσει αυτά τα συναισθήματα και αναγνωρίστε ότι ο θυμός είναι ένα σημάδι ότι κάτι στη ζωή σας χρειάζεται προσοχή.
- Μην κάνετε τίποτα αν είστε θυμωμένοι. Κλείστε το στόμα σας και «δέστε τα χέρια σας». Κάντε μία βόλτα, γράψτε, κάντε ένα μπάνιο, κλπ. Κάντε οτιδήποτε πιστεύετε ότι θα σας μειώσει το συναίσθημα του θυμού.
- Όταν είστε ήρεμοι, καθίστε και δείτε τι έγινε πραγματικά και σας θύμωσε. Σκεφτείτε αν μπορείτε να κάνετε κάτι για να αλλάξετε την κατάσταση. Θυμηθείτε ότι μπορείτε να ζητήσετε κάτι από κάποιον άλλο, αλλά δεν μπορείτε να αλλάξετε τον άλλο. Μπορείτε όμως εσείς να αλλάξετε.
- Πριν κάνετε οτιδήποτε αναρωτηθείτε: Αν το κάνω αυτό, θα νιώσω καλύτερα με τον εαυτό μου στο τέλος;
Το πώς φερόμαστε είναι δικιά μας υπόθεση. Εμείς και μόνο εμείς είμαστε υπεύθυνοι για τη συμπεριφορά μας. Το πώς αντιδρούμε σε κάποια εσωτερική μας ένταση, όπως ο θυμός, είναι επίσης δικιά μας ευθύνη. Το πώς αντιδρούμε σε ό,τι και να μας κάνουνε είναι επίσης δική μας υπόθεση.
Ό,τι και να έχει προκαλέσει το θυμό μας, δεν έχει κανένα νόημα να κατηγορούμε κάποιον άλλον. Σκοπός είναι να δράσουμε με έναν παραγωγικό τρόπο. Για να επιταχύνουμε τη διαδικασία της επούλωσης από το θυμό, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν έχουμε μόνο εμείς το πρόβλημα, αλλά και κάποιος άλλος. Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για τα λάθη του άλλου, δεν είμαστε εμείς υπεύθυνοι για αυτόν, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να αλλάξει ο άλλος αν ο ίδιος δεν αποφασίσει και θελήσει να αλλάξει. Το μόνο που μπορούμε να αλλάξουμε και να ελέγξουμε είναι τον εαυτό μας και μόνο αυτόν.
- Της Ειρήνης Παταργιά, ψυχολόγου-ψυχοθεραπεύτριας, απόφοιτος του πανεπιστημίου Αθηνών. Σε μεταπτυχιακό επίπεδο ολοκλήρωσε κύκλο μαθημάτων που αφορούν στην Οικογενειακή Θεραπεία στο πανεπιστήμιο της California, Pacifica Graduate School. Έχει συνεργαστεί με την ψυχιατρική κλινική Pacific Shores Hospital (California, USA) και το Αιγινήτειο Νοσοκομείο. -